Op 17 en 18 april brengen de Spaanse Koning Felipe VI en zijn echtgenote Koningin Letizia op uitnodiging van Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima een staatsbezoek aan Nederland. De band tussen Nederland en Spanje was in het verleden niet altijd even hecht, het meest bekende voorbeeld is de Tachtigjarige Oorlog. Na het herstel van het koningshuis in Spanje in 1969 zijn de verhoudingen verbeterd en zijn er al meerdere staatsbezoeken over en weer geweest.
Tachtig jaar oorlog
De verhouding tussen de Prins van Oranje en de Koning van Spanje was in het begin goed. Réne van Chalon erfde in 1530 het Prinsdom Orange en daarmee ook als eerste Nassau de titel Prins van Oranje. Hij was in de gunst bij de Spaanse Keizer Karel V en werd als beloning voor zijn militaire prestaties tegen Frankrijk in 1540 door de keizer benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Friesland. Als militair bevelhebber bleef hij samen met Karel V tegen de Fransen vechten, tot hij in 1544 overleed. Hij had zelf geen opvolger en daarom erfde zijn neef Willem, de titel Prins van Oranje en zijn bezittingen.
Katholieke Karel
De voorwaarde voor de erfenis van Keizer Karel V is wel dat Willem aan zijn hof katholiek werd opgevoed. Prins Willem van Oranje vertrok naar Brussel en woonde vanaf zijn twaalfde aan het keizerlijke hof. Aan het hof ontmoette hij de belangrijkste leiders van Europa en als legerbevelhebber bereikte hij meerdere successen voor Karel V. Na het overlijden van Karel V werd Prins Willem een vertrouweling van zijn zoon Koning Filips II. Filips benoemde Willem tot stadhouder in Holland, Zeeland en Utrecht in 1559.
des gueux
De relatie tussen Filips en Willem verslechterde in de jaren daarna door conflicten over politieke macht, geld en geloof. Willem sloot zich samen met zijn broer en secretaris Lodewijk aan bij het Verbond der Edelen en richtte zich in het Smeekschrift der Edelen in 1566 via de landvoogdes (vertegenwoordiger) Margaretha van Parma tegen Filips II met een verzoek om een verzachting van de strenge Spaanse Inquisitie. Door de adviseur van Margaretha werden de edelen betiteld als des gueux (de bedelaars). Dit is de oorsprong van de bijnaam de geuzen voor de opstandelingen.
Als gijzelaar aan het Spaanse hof
In 1567 besloot Willem met zijn familie naar Duitsland te vluchten. Vanuit Duitsland voerde hij samen met de geuzen verzet tegen Filips en de Spaanse overheersing in de Nederlanden. Willems zoon Filips Willem was achtergebleven in Leuven en werd door de Spanjaarden in 1568 ontvoerd en meegevoerd naar het Spaanse hof. Hij verbleef als gijzelaar in Spanje en zou zijn vader nooit meer terugzien.
Unie van Utrecht
Willem van Oranje bleef ondanks aanvankelijke tegenslagen vechten tegen de Spanjaarden. Hij behaalde successen op het slagveld en in de politieke samenwerking met de Nederlanden, waar steeds meer weerstand tegen Spanje ontstond. In 1572 veroverden de watergeuzen Den Briel. Dit leidde tot een grote opstand in de Nederlanden en steden kozen de kant van Willem van Oranje. In 1576 wist hij met de zeventien gewesten van de Nederlanden de Pacificatie van Gent op te stellen, waarin de gewesten verenigd werden in hun strijd tegen Spanje. Maar het bleek geen succes door onderlinge verschillen over bijvoorbeeld godsdienstvrijheid. In 1579 verenigden de noordelijke gewesten zich in de Unie van Utrecht en twee jaar later kozen de noordelijke gewesten voor het afwijzen van het gezag van Filips II in het Plakkaat van Verlatinghe. De Koning van Spanje was niet meer de heerser over de Noordelijke Nederlanden. Filips II gaf echter niet zomaar de Nederlanden op en de oorlog bleef voortduren.
De Nederlanden tegen Spanje
Op 15 maart 1580 had Filips II Willem van Oranje vogelvrij verklaard. Naar aanleiding hiervan schreef Prins Willem zijn Apologie. Hierin verantwoordde hij waarom hij niet kon stoppen met het legitieme verzet tegen de tirannieke overheerser Spanje. Door de vogelvrijverklaring werden er meerdere aanslagen op hem gepleegd. Op 10 juli 1584 werd hij vermoord. Na zijn dood zetten zijn zonen Maurits en Frederik Hendrik de strijd tegen Spanje voort. In 1588 riepen de Nederlanden zichzelf uit als Republiek en samen met Engeland versloegen ze op zee de Spaanse Armada (de Spaanse ‘gewapende’ vloot). De oorlog was nu niet langer een opstand tegen een machthebber, maar een oorlog tussen twee staten.
buren
Filips II overleed in 1598 en werd opgevolgd door zijn zoon Filips III. Maurits en Frederik Hendrik vochten in verschillende veldslagen tegen Spanje, waaronder de Slag bij Nieuwpoort in 1600. De Spaanse legers kregen zware verliezen te verduren en in 1609 werd daarom besloten tot een vredesbestand. In 1621 verliep dit Twaalfjarig Bestand en werd de oorlog herstart. In april 1625 overleed Maurits en hij werd opgevolgd door zijn halfbroer Frederik Hendrik. Frederik Hendrik sloot een verdrag met Frankrijk, waardoor Spanje gedwongen werd om op twee fronten te vechten. Samen met Frankrijk lukte het de Republiek om Spanje zo te verzwakken dat vredesonderhandelingen mogelijk werden. De onderhandelingen eindigden in de Vrede van Münster in 1648 tussen de Republiek en Spanje. Frankrijk bleef tot 1659 in oorlog met Spanje. Spanje en de Republiek bleven buren, omdat Spanje de heerschappij over de Zuidelijke Nederlanden behield.
Don Quichot
De periode tijdens de Tachtigjarige Oorlog was in Spanje de Siglo de Oro een gouden periode voor kunst en literatuur. Een van de populairste Spaanse boeken, Don Quichot werd in 1605 geschreven door Miguel de Cervantes Saavedra. Het verhaal over de lage edelman en zijn boerenknecht die gevangen in een illusie allerlei avonturen beleven, heeft door de eeuwen heen niet aan populariteit ingeboet. Bij de Koninklijke Verzamelingen worden meerdere exemplaren bewaard van verschillende Prinsen. Het oudste is afkomstig uit 1798, het jongste uit 2001. Het oudste exemplaar, dat zeker weten aan een lid van de familie behoord heeft, is het exemplaar van stadhouder Willem V uit circa 1754. Dit boek is onderdeel van de stadhouderlijke collectie van de Koninklijke Bibliotheek. Het mooiste exemplaar uit de collectie van de Koninklijke Verzamelingen is zonder twijfel het exemplaar van Koning Willem I uit 1827.
Spanje en Oranje samen tegen Napoleon
Na de Tachtigjarige Oorlog bleven de Republiek en Spanje verschillende oorlogen voeren. Frankrijk was een vijand van beide landen. Anderhalve eeuw lang bleven de onderlinge machtsverhoudingen ondanks de oorlogen min of meer gelijk. Dit veranderde door de Franse Revolutie en de opkomst van Napoleon. De Republiek en Spanje werden beiden door Napoleon veroverd. Stadhouder Willem V en de Spaanse Koning Ferdinand VII werden afgezet. Willem V wist op tijd naar Groot-Brittannië te vluchten, de Spaanse koning werd door de Fransen gevangengezet. De Nederlandse stadhouderlijke familie voerde vanuit Groot-Brittannië en Pruisen verzet tegen Napoleon. Binnen Spanje was veel verzet tegen de Franse overheersing en werd een guerrillaoorlog gevoerd, de Spaanse onafhankelijkheidsoorlog. Groot-Brittannië schoot de Spaanse opstandelingen te hulp in 1808.
Vanaf 1811 vocht ook de achttienjarige Prins Willem, de latere Koning Willem II, mee met het Engelse leger onder bevelhebber Arthur Wellesley, eerste hertog van Wellington. Twee jaar lang trok hij door Spanje en Portugal met het Engelse leger. Over deze periode hield Willem een dagboek bij. Naast de gebeurtenissen in de oorlog schreef hij ook over het land en voegde tekeningen toe van Spaanse bevolking. In november 1813 kreeg Prins Willem zo’n heftige oogontsteking dat hij bijna blind was en niet meer kon functioneren in het leger. Wellington stuurde hem terug naar Groot-Brittannië. Wellington zelf slaagde erin succesvol Spanje te bevrijden van de Franse legers in april 1814. De Nederlanden waren ondertussen ook bevrijd en Willem I was Soeverein vorst geworden.
Het Nederlandse en Spaanse koningshuis
Na het verslaan van Napoleon gingen de Nederlanden en Spanje hun eigen weg. Er was geen intensief contact tussen de beide vorstenhuizen. De Spaanse Koning Alfonso XIII werd in 1931 afgezet en Spanje werd een republiek en vervolgens een dictatuur. De dictator Franco onderhield goede contacten met het afgezette Spaanse koningshuis en na zijn dood in 1975 werd de monarchie officieel in ere hersteld met Koning Juan Carlos I. De banden tussen het Nederlandse en het Spaanse koningshuis werden aangehaald en er vonden meerdere staatsbezoeken over en weer plaats.
Vrouwelijke Vliesridder
In 1985 ging Koningin Beatrix op staatsbezoek naar Spanje. Er stond iets heel bijzonders op het programma. De Spaanse koning reikte haar de Orde van het Gulden Vlies uit. Als eerste Nederlandse Koningin werd zij opgenomen in deze prestigieuze orde, die door de Bourgondische hertog Filips de Goede meer dan 550 jaar eerder was gesticht. De eerste Nassau die gekozen werd tot ridder van het Gulden Vlies was Engelbrecht II, graaf van Nassau, in 1473. Willem van Oranje ontving deze katholieke orde in 1556 en de aan Spanje trouw gebleven Filips Willem ontving de orde ook. Maar de latere Oranjes waren als protestanten uitgesloten om opgenomen te worden in de orde. Door de Spaanse Successieoorlog werd de orde gesplitst in een katholieke Oostenrijkse orde en een Spaanse orde. Bij de minder strikte Spaanse tak werd het vanaf begin negentiende eeuw een orde van verdienste in plaats van een geestelijke. Nu kon deze ook protestanten toelaten. Koning Willem I, Willem II (als Prins van Oranje), Koning Willem III en Prins Hendrik gingen Koningin Beatrix voor als Vliesridder.
Tijdens dit laatste staatsbezoek aan Spanje ontving Koningin Beatrix als blijk van respect en gastvrijheid ook de (symbolische) sleutel van de stad. Dit keer is het de beurt aan Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima om de Spaanse koning en koningin gastvrij te ontvangen en zo de warme band tussen beide koningshuizen te bevestigen tijdens het komende staatsbezoek.