Op 7 september 1898, de dag na de inhuldiging van Koningin Wilhelmina, heerst in Amsterdam grote drukte op het terrein van de ijsclub achter het gloednieuwe Rijksmuseum. Terwijl een doorsnede van de Amsterdamse bevolking zich klaarmaakt voor het volgende onderdeel van de inhuldigingsfeesten, gaan de jonge Koningin Wilhelmina en haar moeder, Koningin-regentes Emma naar het grote glazen Paleis voor Volksvlijt op het Frederiksplein, om het geschenk van de Amsterdamse bevolking, de Gouden Koets, te bekijken.
Wilhelma van Nassouwe
De dag is gestart met een aubade voor het Koninklijk Paleis Amsterdam, vertolkt door diverse mannenkoren. Terwijl de koninginnen met hun naaste familie op het balkon verschenen, zongen 940 mannen hen uit volle borst toe. De tekst van het Wilhelmus is voor de gelegenheid bewerkt door de schrijver Nicolaas Beets. In zijn versie klinkt het: ‘Wilhelma van Nassouwe, Draag lang en blij de kroon! Wij steunen op Uw trouwe, Zoo steune God Uw troon!’
Volksspelen
De belangrijkste feestelijkheden vinden die dag plaats op en rond het IJsclubterrein, het huidige Museumplein. Het programma is begonnen met de volksspelen, waaronder een wedloop met en zonder hindernissen, mastklimmen en hoogspringen. De tribunes vullen zich met mensen die zijn uitgenodigd voor het koninklijke gedeelte. Wie geen kaartje heeft bemachtigd, kijkt dóór de hekken. Om half twee arriveert het koninklijk gezelschap, dat plaats neemt op de vergulde stoelen in het speciaal daarvoor opgerichte, vorstelijk versierde paviljoen.
Duiven en defilés
De eerste voorstelling voor de genodigden is een postduiven-wedvlucht, waarbij maar liefst 4.500 duiven opstijgen in een spiraal met één boodschap: Oranje Boven. Na dit ‘driftig gefladder’ volgen verschillende defilés: voorop marcheren gymnasten langs het koninklijke paviljoen, gevolgd door een bonte stoet vaandeldragers. Ze vormen de introductie van de ‘hoofdact’: de historische allegorische optocht, die in de afgelopen maanden tot in de puntjes is voorbereid. Een enorm project: naast een lange rij mannen en enkele vrouwen verkleed als figuren uit de zeventiende eeuw nemen in totaal ruim 450 leden van Amsterdamse werklieden- en oranjeverenigingen deel.
De historische optocht als fenomeen
Historische optochten worden al sinds de middeleeuwen in de Lage Landen opgevoerd. Tegelijkertijd passen ze perfect in het nationaalhistorische denken van de negentiende eeuw, als middel om de trots van het vaderlandse verleden over te brengen op een breed publiek. De toevoeging ‘allegorisch’ verwijst naar de verklede mensen die abstracte begrippen verbeelden, zoals deugden en landen - eveneens een belangrijk tijdsverschijnsel.
Prachtig programmaboek
De koningin en de koningin-moeder kunnen de optocht van moment tot moment volgen. Bij wijze van programmaboekje hebben ze van tevoren prachtexemplaren ontvangen van de publicatie door de samensteller van de optocht, kapitein-adjudant Arnold Fabius. Intussen bereiden de deelnemers zich voor in het oude Buiten-Gasthuis, waar de heer Fabius iedereen op nummer afroept, zodat ze tijdig gekleed en gekapt kan worden. Rond half twee gaan de deelnemers naar het Frederiksplein, vanwaar de stoet zal vertrekken.
August ‘Alfaro’ Reijding
De vormgeving van de historische allegorische optocht is in handen van August Reijding, schrijver van toneelstukken en liedjes en kostuumontwerper. Reijding, die onder het pseudoniem Alfaro werkt als illustrator voor sensationele en satirische tijdschriften, verzorgt ook de 31 waterverftekeningen in het album dat ter herinnering aan de optocht wordt samengesteld.
Drie hoofdgroepen
Alfaro’s aquarellen laten zien dat de optocht uit drie hoofdgroepen bestaat: de eerste rondom Willem van Oranje, dan een delegatie zeehelden en ‘ontdekkingsreizigers’ en ten slotte een groep kunstenaars en wetenschappers. In de eerste categorie, 'Grondleggers van de Nederlandschen Staat', verschijnt onder anderen Willem van Oranje in een gouden harnas te paard, vergezeld door zijn vier broers en een vendel soldaten uit de tijd van de oude, Bredase Nassaus.
De twee Mauritsen
De tweede groep verbeeldt 'De bevestigers van den Staat te Land, ter Zee en in de Koloniën'. Willems zoon en opvolger als stadhouder Prins Maurits, ook in blinkend harnas, staat centraal en heeft in zijn gevolg zijn achterneef en bezetter van Brazilië, Johan Maurits.
zegekar der admiraals
Op de zegekar der admiraals dragen de generaals van de zee, Tromp, De Ruyter en Van Galen, vlaggen van de veroverde gebieden die - net als de gebieden waarmee Nederland handel drijft - zijn voorgesteld door verklede personen. Vijf paarden trekken kanonnen, zogenaamd daterend uit deze ‘onrustige tijd’, waar negentiende-eeuws Nederland collectief trots op is, maar die voor de bevolking van de betrokken gebieden ingrijpende gevolgen heeft gehad, in de vorm van geweld, uitbuiting, onderdrukking en slavernij.
Kunst en wetenschap
Het derde deel van de optocht stelt ‘De gouden eeuw der Republiek. De bloeitijd van Kunsten en Wetenschappen in het landt van Rembrandt voor en na de Vrede van Münster' voor. In de achterhoede van de stoet lopen mensen verkleed als Hollandse meesters en als geportretteerden van beroemde schuttersstukken als Rembrandts Nachtwacht.
Kunst en wetenschap
Jan Steens schilderij De kwakzalver is kleurrijk uitgebeeld op een kar, getrokken door een paard en een ezel. ‘Deze combinatie maakt een aardig effect, zou het blijven maken als de zieke man op den wagen kiezen genoeg gehad had om zich die vier uur lang te laten uittrekken’, meldt het Algemeen Handelsblad.
Bravo en een kritische noot
De stoet wordt enthousiast ontvangen door het koninklijk gezelschap en met luide bravo’s van het publiek. Al klinkt hier en daar een kritische noot; zo moppert jonkheer Schorer, die de optocht op de koninklijke tribune heeft gevolgd, in zijn dagboek: ‘De optocht was vrij fraai. (…) De deelnemers hadden echter de verkeerde manier van den hoed af te nemen voor den Koningin, waardoor het ensemble der costumes natuurlijk geheel verloren ging. Voorts was de voorstelling wel wat lang’.
Eerste groep
Tweede groep
Derde groep
