Veel Nederlanders, en met name de generatie die Juliana beschouwt als hun koningin, kennen Paleis Soestdijk van de feestelijke Koninginnedag defilés op 30 april. Dertig jaar lang trekt op die dag een kilometerslange stoet met enthousiaste landgenoten langs een zwaaiende koninklijke familie. Dick Passchier voorziet de beelden van het evenement voor miljoenen televisiekijkers van passend commentaar.
Ook ‘Kniksje maken, achteruit de trap af en wegwezen en dan zelf even de geschenken ongemerkt achter de rododendrons sodemieteren’ uit een conference waarin Wim Sonneveld de rol van stalmeester vertolkt, draagt bij aan het iconische karakter van Juliana’s verjaardagen én het exterieur van Paleis Soestdijk. Minder iconisch, maar daarmee niet minder bijzonder, is het interieur dat schuilgaat achter het bronzen toegangsportaal van de Baarnse vleugel. Voor Juliana en Bernhard zijn de vertrekken in dit deel van Paleis Soestdijk van 1937 tot 2004 de basis van hun werkzame en privé leven. Een unieke fotoserie uit de Koninklijke Verzamelingen van de hand van fotograaf Franz Ziegler uit 1938 geeft een intiem beeld van die interieurs.
Paleis Soestdijk
Prinses Juliana en Prins Bernhard gaven te kennen dat zij Soestdijk na hun huwelijk in 1937 graag permanent gingen gebruiken als woon- en werkpaleis. Zij braken daarmee met de koninklijke traditie om in de wintermaanden in één van de Haagse paleizen te resideren en in de zomermaanden een buiten in het groen te betrekken. Juliana had een hekel aan de historische inrichtingen waarmee zij werd omringd in de verschillende paleizen. Op Soestdijk was die situatie niet anders. In 1674 kocht Prins Willem III de zeventiende-eeuwse hofstede en liet het naar ontwerp van Maurits Post uitbouwen tot een jachtslot. In 1815-1821 werd het paleis verbouwd als dank voor de heldendaden van Willem II in de Slag bij Quatre-Bras en Waterloo. Bovendien was Soestdijk, dat Juliana’s grootmoeder Emma tot haar dood in 1934 als zomerresidentie gebruikte, aan groot onderhoud toe en ontbrak het er aan vrijwel alle vormen van modern wooncomfort. Om daar verandering in aan te brengen werd de Baarnse vleugel van het paleis, als Nationaal Huldeblijk van de Nederlandse bevolking aan het jonge paar, op grote schaal verbouwd en ingericht.
Baarnse vleugel
Het architectenduo Jan de Bie Leuveling Tjeenk en Albert Johan van der Steur mocht vorm geven aan de vooruitstrevende woonwensen van de prinses en prins. Met oog voor eigentijdse uitgangspunten als ‘licht, lucht en ruimte’ voorzagen zij de Baarnse vleugel niet alleen van centrale verwarming, nieuw sanitair en een grote keuken, maar realiseerden zij ook een groot aantal lichte, terughoudend vormgegeven vertrekken in Internationale Stijl. Dat daarbij op verschillende manieren werd gebroken met conventies uit het verleden bleek misschien wel het meest uit een ogenschijnlijk detail: alle sanitair op Paleis Soestdijk was gelijk, of het nu ging om het sanitair in een badkamer voor het jonge gezin zelf, hun gasten of het personeel. Op het kleurgebruik na was van hiërarchie nauwelijks sprake.
Upstairs downstairs
In het centrale middendeel van Paleis Soestdijk bleven de representatieve historische interieurs gehandhaafd terwijl het eigentijdse woongedeelte in de Baarnse vleugel op ingenieuze wijze werd ingepast in de verhoudingen en vorm van het historische gebouw. Op de begane grond waren de woon- en werkvertrekken met daarnaast gastenflats waar hoog bezoek, zoals Winston Churchill of Eleanor Roosevelt, logeerde en op de eerste verdieping slaapvertrekken en vertrekken voor het personeel. In het onderhuis werden onder meer de dienstvertrekken, als een keuken, glas- en porseleinkamer en zilverkluis gerealiseerd.
Thuisbioscoop
Hier was ook de ingang naar een heel opmerkelijke ruimte. Een nieuwe filmzaal die veelvuldig gebruikt zou gaan worden. De thuisbioscoop was voorzien van een professionele projectieruimte voor de geluidsfilminstallatie. De bioscoopstoelen, waarvan de voorste rij met verstelbare hoofdsteunen, waren de industrieel geproduceerde buisarmstoelen van Willem Hendrik Gispen. Een kleurrijk detail was het speciaal voor deze zaal handgeknoopte vloerkleed van Jaap Gidding, decorateur van de Amsterdamse Tuschinsky bioscoop. Zodra een film in première ging, vond in bioscoop Paleis Soestdijk ook een kleine première plaats. Maar de zelfgemaakte filmbeelden van prins Bernhard werden ook op het scherm vertoond.
De Blauwe Gang
Aan de voorzijde van de ondiepe Baarnse vleugel lag de blauwe gang, zogenoemd vanwege het blauwe tapijt, de donkerblauw velours gordijnen en het blauwe cassettenplafond. Net als op verschillende andere plaatsen in het interieur werden ook hier verschillende huwelijksgeschenken ingepast. Zo waren de glazen verlichtingsarmaturen door René Lalique een geschenk van het corps diplomatique, de traploper een geschenk van de Baarnse vrouwen en het glazen plafond in een gedeelte van de gang een bijdrage van de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam aan het nieuwe interieur.
Werkkamers
Aan de blauwe gang grensden de werkkamers van Juliana en Bernhard, een diensttrappenhuis, dienkeuken, de eetkamer en de bibliotheek. Al deze ruimtes keken aan de achterzijde van het paleis vrij uit over de grote vijver en paleistuin. De met moderne buismeubelen ingerichte werkkamer van de prinses en die van de prins waren onderling met elkaar verbonden. Toen cabaretier Toon Hermans op bezoek was en luid lachend met de prins in zijn werkkamer sprak, kwam Juliana even om de hoek kijken en zei: “Jammer dat ik niet even bij jullie kan komen lachen, maar ik zit hiernaast te vergaderen.”
De kamers lagen weliswaar naast elkaar maar de inrichting was heel verschillend. Beroemd zijn de foto’s waar Bernhard omringd door zijn uitgebreide verzamelingen aan zijn bureau zit. Beide vertrekken hebben enorme vensters die elektrisch in de vloer verzinken waardoor binnen naadloos overgaat in buiten. Een effect dat wordt versterkt door het grote aangebouwde terras.
De Eetkamer
De inrichting van de eetkamer betimmerd met lichtkleurig berkenhout en voorzien van wandbespanning van champagnekleurig moirézijde was een geschenk van de toenmalige Nederlandse Antillen. Tegenover de raampartij hing een wandkleed ontworpen en uitgevoerd door Hildegard Brom-Fischer. Zij symboliseerde de zes eilanden door flora en fauna van het overzeese gebiedsdeel met in het midden een zeventiende eeuwse West-Indiëvaarder.
Brom-Fischer ontwierp ook het handgeknoopte blauwe vloerkleed met vogel- en bloemmotieven en gaf aanwijzingen bij het weven van de gordijnen die vervaardigd werden door Catharina Louisa van der Mijll Dekker. Haar echtgenoot en haar zwager, Jan Eloy Brom en Leo Brom ontwierpen en vervaardigde de bronzen lamp voor boven de eettafel. Het dagblad Amigoe di Curacao deed verslag van het geschenk en schrijft: “Wij overtuigen ons er van, dat het geheel zeer harmonieus en smaakvol is uitgevoerd en dat het voornaamste en voor het schenkende gebiedsdeel karakteriserende onderdeel: het wandkleed, een waar kunstwerk is … Het geheel valt zeer in de smaak van het Vorstelijk Paar en in het bijzonder toonde de Prinses zich met het muurkleed zeer ingenomen.”
Bibliotheek annex woonkamer
Een tussendeur leidde van de eetkamer naar de bibliotheek annex woonkamer. De wanden waren bekleed met grote boekenkasten met schuivende spiegelruiten, een toepasselijk geschenk van de Nederlandse schooljeugd. De wandbespanning was van koperkleurige zijde en paste goed bij de gordijnen van Velours d’Utrecht volgens een patroon van Carel Adolph Lion Cachet. Een gezellige zit werd gecreëerd rondom de grote zandstenen schouw met open vuur. Charles Eyck vervaardigde de wandschildering op de schouw.
Huiselijke gezelligheid
In deze ruimte werden zowel officiele als niet-officiele gasten in informelere sfeer ontvangen. In de zitkamer stond verder nog “een hoge oude kist, vol familieportretten en leuke snapshots, er staat een klein harmonium, er zijn schemerlampen, lage antieke kastjes met fraaie porseleinen vazen – hier heerst de huiselijke gezelligheid tot in alle hoeken.
De eerste verdieping
Naast de woonkamer werd via de nieuwe trap de eerste verdieping bereikt waar aan de tuinzijde de slaapkamer en separate kleed- en badkamer voor Juliana en Bernhard waren gesitueerd. De kamers van de prinsessen en de vertrekken voor hun kinderjuffrouw lagen aan de voorzijde van het paleis. Aan de overkant van de gang stond het geschenk van het Nederlandse Rode Kruis: een huisapotheek “volgens de meest deskundige voorschriften ingericht” naar een ontwerp van Willem Gispen.
De kinderspeelzaal
Tegenover de zitkamer was de ingang naar de kinderspeelzaal. De kinderspeelzaal met bloemenbehang en kinderschilderijtjes aan de muur was voorzien van een heuse schommel, een wip, een hobbelpaard en speelgoed voor de prinsesjes. Later kwam er aan het eind van de gang een klein kamertje waar Prinses Beatrix in alle rust kon boetseren “en waar de werkstukjes veilig staan.” Omdat de kinderspeelzaal aan de voorzijde in het hoekpaviljoen lag, was het een mooie lichte ruimte.
Sportpaviljoen
Licht was er in overvloed in de turnzaal aan het einde van de colonnade. Naast deze ultramoderne turnzaal bleek ook aandacht voor lichaamsbeweging in het sportpaviljoen achterin de tuin. Bij dit moderne paviljoen, een nationaal huldeblijk van de Nederlandse schooljeugd, werden twee tennisbanen aangelegd. “Op warme dagen, als de vrije tijd het maar even toelaat, zit de koningin met de prins, en heel dikwijls een klein aantal gasten, daar in dat kleine tuinhuis, ver van alle drukte, genietend van de rust en het stukje natuur rondom.”
