17-05-2021 Vandaag viert Hare Majesteit Koningin Máxima, voorzitter van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau, haar vijftigste verjaardag. Als koningin vervult zij verschillende functies op maatschappelijk terrein. Zo is zij erevoorzitter van het platform Wijzer in geldzaken, speciale pleitbezorger van de VN secretaris-generaal voor inclusieve financiering voor ontwikkeling en erevoorzitter van het Platform Ambassadeurs Méér Muziek in de Klas. Aanleiding voor ons om terug te kijken op hoe Nederlands koninginnen, als gemalin van het staatshoofd, hun maatschappelijke rol invulden.
Koningin Wilhelmina van Pruisen
Wilhelmina van Pruisen was de eerste Koningin der Nederlanden. De dochter van de Pruisische koning Frederik Willem II trouwde in 1791 met Willem Frederik van Oranje-Nassau, de oudste zoon van stadhouder Willem V. Na de inval van de Fransen in 1795 vluchtte Wilhelmina en de stadhouderlijke familie naar Engeland om niet lang daarna door te reizen naar haar familie in Berlijn waar zij zich thuis voelde. In 1806 werd zij zwaar getroffen toen haar dochter Pauline ziek werd en in haar armen overleed. Wilhelmina was ontroostbaar, maar droeg het verdriet met ‘eene zelfverloochening, gelatenheid en grootheid van ziel, zoo als bij eene vrouw, van zoo teedere gemoedsgesteldheid, naauwelijks te verwachten was’.
Pas op 3 januari 1814, een maand na de omwenteling, keerde Wilhelmina terug naar Nederland. In 1815 werd Willem Frederik ingehuldigd als Koning der Nederlanden. Als koningin bleef Wilhelmina van Pruisen op de achtergrond. Zij gaf de prioriteit aan haar gezin en aan een goede opvoeding voor haar kinderen. Wilhelmina kon bijzonder goed schilderen, was zeer muzikaal en speelde graag toneel. Pas na het overlijden van Nederlands eerste koningin werd bekend dat zij zich met hart en ziel inzette voor liefdadigheid, ‘dat zij door vertrouwden de beschaamde armoede deed opsporen, en waar men onverdiend leed, als eene zegende moeder, de tranen afdroogde’.
Koningin Anna Paulowna
Als huwelijkspartner voor de latere koning Willem II, oudste zoon van Wilhelmina van Pruissen en Willem I, stelde tsaar Alexander I zijn jongste zus Anna Paulowna voor. Volgens de Russische grootvorstin was het ‘liefde op het eerste gezicht’. Nadat op 21 februari 1816 in de Grote Kerk van het Winterpaleis in Sint-Petersburg het Russisch-orthodoxe huwelijk werd gesloten, trouwden Anna Paulowna en Willem daar ook in de Witte Zaal, maar nu volgens de protestantse traditie.
Een half jaar later maakte Anna kennis met het Koninkrijk der Nederlanden. Meteen maakte zij zich de taal en de geschiedenis van haar nieuwe thuisland eigen.In tegenstelling tot haar schoonmoeder trad Anna Paulowna wel op de voorgrond. De grootvorstin hield van weelderigheid en haar hof weerspiegelde dat. Daar stond tegenover dat Anna Paulowna het voorbeeld van haar weldoende moeder, Maria Fjodorovna, volgde. Zo vormde Anna in Soest en Baarn een ‘Commissie van Weldadigheid’ die zich bezig hield met werkverschaffing, uitdelen van levensmiddelen en medische zorg voor de behoeftigen. In Scheveningen richtte Anna Paulowna een winter-naaischool op waar vrouwen en meisjes uit de armste vissersgezinnen in de winter leerden naaien en handwerken. Toen Anna tijdens de Belgische revolutie met haar eigen geld het Willemshospitaal voor gewonde militairen oprichtte, kwam zij daar ook regelmatig om de gewonde soldaten te steunen. ‘Niet zelden verbond zij met eigene hand de wonden van de ongelukkigen of verraste hen door de wijze waarop zij poogde voor de verminkten het verlies van armen of beenen te herstellen.’
Koningin Sophie
Anna’s zoon, de latere koning Willem III, had zijn oog laten vallen op Sophie van Württemberg, een nichtje van zijn moeder. Het werd een ongelukkig huwelijk en vanaf december 1855 leefde koningin Sophie apart van koning Willem III. De koningin richtte haar aandacht vooral op haar kinderen. Ook Sophie zette haar positie in voor liefdadigheid. Zo steunde zij de zogenaamde ‘Idiotenschool’ van Dominee van Koetsveld voor kinderen met een verstandelijke handicap zowel geldelijk als met verschillende bezoeken aan de kinderen. Ook verbond zij haar naam aan de ‘Koningin Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren’. Sophie had een brede algemene ontwikkeling, was intelligent en had een grote interesse in cultuur. In 1875 publiceerde de koningin zelfs een eigen artikel, anoniem maar met ondertitel ‘impressions et pensées d’une reine’, over de laatste Stuarts in het tijdschrift Revue des Deux Mondes. Koningin Sophie overleed twee jaar later in Paleis Huis ten Bosch.
Koningin Emma
Na het overlijden van koningin Sophie ging koning Willem III op zoek naar een nieuwe koningin. Hij vond zijn nieuwe vrouw in Emma, prinses van Waldeck-Pyrmont. Op 7 januari 1879 werd het huwelijk gesloten in de hofkapel van het slot Arolsen. Het bruidspaar kwam drie dagen later aan op Paleis Het Loo. Koningin Emma bleek ‘eene vrouw van karakter, met één object steeds voor oogen, het hooghouden van de Koninklijke waardigheid’. Toen koning Willem III in 1890 stierf volgde hun enige dochter hem op. Omdat Wilhelmina pas tien jaar oud was, werd Emma koningin-regentes. Ze nam haar taak serieus. ‘Zij was zeer constitutioneel en vatte de verantwoordelijkheid van haar ministers zeer juist op’.
Maar haar belangrijkste opdracht zag zij in een gedegen voorbereiding van Wilhelmina op haar toekomstige taak als eerste vrouwelijke staatshoofd. Wilhelmina kreeg een strenge opvoeding. De koningin-regentes organiseerde een bezoek aan alle provincies om het Nederlandse volk kennis te laten maken met de jonge koningin. Koningin Emma wist de Oranje dynastie aan het Nederlandse volk te binden. Toen koningin Wilhelmina werd ingehuldigd, trad Emma terug als regentes. Maar zij bleef betrokken bij de Nederlandse samenleving en zette zich onverminderd in voor liefdadigheidswerk. ‘Duizenden in den lande wendden zich om hulp tot de Koningin der Weldadigheid … en niet één die hulp verdiende werd ooit afgewezen’.
