Je moest het met eigen ogen hebben gezien om je er een voorstelling van te kunnen maken, zo berichtte de krant van 4 juni 1768. Twee dagen eerder, op 2 juni, had er een “prachtig en uitmuntend” bal plaatsgevonden op het stadhuis van Amsterdam. De Burgerzaal was volgens de Amsterdamse Courant onbeschrijflijk mooi gedecoreerd voor het dansfeest. Achtduizend kaarsen en lampions in groen, blauw en rood verlichtten de zaal. Er lag een houten dansvloer en heuse orkestbakken waren schuin onder het beeld van Atlas gebouwd. Meer dan duizend gasten zwierden rond in hun kostbaarste kostuums en baljurken. Nog niet eerder had Amsterdam zo’n luisterrijke vertoning als deze gezien, aldus de krant.
verblijf in Amsterdam
De eregasten op het bal waren stadhouder Willem V, Prins van Oranje-Nassau, en zijn echtgenote Wilhelmina, Prinses van Pruisen. Zij waren door de burgemeesters van Amsterdam uitgenodigd voor een vijfdaags bezoek aan de stad. Van 30 mei tot en met 4 juni 1768 verbleef het prinselijk paar op het stadhuis waar ze dineerden en audiënties hielden.
Stadhuis
Amsterdam haalde vijf dagen lang alles uit de kast voor Willem V en Wilhelmina van Pruisen. De logistiek achter de ontvangst was indrukwekkend. Binnen een maand was alles geregeld: van de beveiliging, brandpreventie en verkeersomleidingen, tot het weekprogramma en de inrichting van het stadhuis. Duizenden handen spanden samen om de prins en prinses met hun gevolg vorstelijk te kunnen ontvangen. De grootste uitdaging was het vinden van geschikte logementen voor iedereen. Verspreid in de stad konden de hofhouding en de paarden ondergebracht worden. Maar alleen het stadhuis, uitblinkend in formaat en aanzien, was volgens de burgemeesters een passend onderkomen voor Willem V en Wilhelmina van Pruisen.
Stadhuis transformeren
In razend tempo werden stadskantoren en vergaderzalen tijdelijk heringericht. Bedden, kroonluchters, tapijten, spiegels en wandbekleding werden besteld en om te kunnen koken voor alle gasten waren in de keukens op de begane grond in allerijl 14 extra fornuizen ingemetseld. De burgemeesters deden afstand van hun vergaderruimte en kantoor. Zo was het burgemeestersvertrek, dat nu de Oude Raadzaal wordt genoemd, tijdelijk de slaapkamer van het prinselijk paar. Kosten noch moeite werden gespaard.
handelsstad Amsterdam
De prins en prinses hadden een vol weekprogramma. Ze gingen per koets op pad naar belangrijke plekken in Amsterdam, begeleid door de burgerwacht, hofdames en kamerheren, muzikanten, lopers en pages te paard. Het bonte gezelschap trok elke dag veel bekijks. Ze bezochten onder meer de Oude en Nieuwe Kerk, de Portugese en Hoogduitse synagoge, het Aalmoezeniersweeshuis en theatervoorstellingen in de iconische Schouwburg aan de Keizersgracht.
Het grootste deel van het programma was gewijd aan de handel. Dit was geen toeval. Amsterdam wilde de positie die zij in de zeventiende eeuw in de wereldhandel verwierf in de achttiende eeuw vasthouden. Daar had de stad de stadhouder voor nodig die als opperbevelhebber van het leger en de vloot moest zorgen voor een gunstig handelsklimaat. Voor Willem V was het ook belangrijk om de banden aan te halen met het machtige Amsterdam, de voornaamste stad in het rijkste gewest van de Republiek. Het stadhouderschap van Willem V was anno 1768 een prille positie, waarin hij zich nog moest bewijzen. Hij was de eerste Prins van Oranje die het stadhouderschap over alle zeven gewesten erfde, met de daarbij verworven functies en rechten.
Zou het zo kunnen zijn dat Amsterdam extra veel moeite stak in de ontvangst van de jonge stadhouder Willem V omdat zij een kans zag? In de opmaat naar onrustige tijden zouden Amsterdam en Willem V elkaar nog hard nodig hebben. Zowel in het buitenland als in het binnenland zijn in die tijd de toenemende spanningen, onzekerheid en onvrede voelbaar. De Republiek moet zich op het wereldtoneel staande weten te houden tussen de grote mogendheden Engeland en Frankrijk. Tegelijkertijd stokt de economische groei, komt sociale ongelijkheid op en vinden revolutionaire gedachten in de Republiek vruchtbare grond. Wat beide politieke grootmachten in 1768 nog niet weten is dat deze onrust eind achttiende eeuw zal uitmonden in de bekende strijd tussen patriotten en orangisten en een omwenteling van het staatsbestel.
Maar nu is er nog hoop. Voor even lijkt alles goed. Tegen het décor van vlaggenvertoon, gevelilluminaties en feestelijkheden schudden de burgemeesters van Amsterdam en stadhouder Willem V elkaar de hand.
De tentoonstelling is van 6 juli tot en met 17 september te zien in Koninklijk Paleis Amsterdam.
Bij de tentoonstelling De Prins en de Stad is een gratis stadswandeling gemaakt langs de plekken die Willem V tussen 30 mei en 4 juni 1768 bezocht. Kijk op www.paleisamsterdam.nl voor meer informatie.
