16-11-2019 Koning Willem II was geïnteresseerd in kunst en architectuur én een liefhebber van de (neo)gotische bouwstijl die hij in zijn studietijd in Engeland leerde kennen. Kort voor hij de troon besteeg, gaf hij als Prins van Oranje de Engelse architect Henry Ashton opdracht vorm te geven aan een plan voor een paleis op Zorgvliet, waarvoor hijzelf een ontwerp had gemaakt. “… from a Plan designed by His Royal Highness” staat dan ook op enkele tekeningen van Ashton. Het project werd echter niet gerealiseerd, reden om het op te nemen in de tentoonstelling “Nooit gebouwd Den Haag”, tot 28 juni 2020 te zien in het Haags Historisch Museum.
GOTISCHE ROMANTIEK
In de jaren 1809-1812 studeerde de Prins van Oranje in Oxford. Naast zijn studie maakte hij lange reizen door Engeland, Schotland en Ierland. Willem was gevoelig voor historische sensaties; het aanschouwen van gotische architectuur voerde hem terug naar middeleeuwse sferen. Hij maakte in die tijd ook kennis met de Engelse Gothic Revival, de neogotische stijl die in het midden van de 18de eeuw ontstond. Dankzij de erfenis van zijn moeder kon de prins eind jaren dertig van de 19de eeuw de Engelse architect Henry Ashton inschakelen om zijn plan voor een neogotisch paleis op Landgoed Zorgvliet uit te werken. De samenwerking tussen opdrachtgever en architect liep helaas spaak en uiteindelijk kwam het gebouw niet verder dan de tekentafel. De serie van 29 tekeningen en plattegronden, bewaard in de Koninklijke Verzamelingen, geeft een fantastisch beeld van dit niet gerealiseerde paleis.
MEER NEOGOTIEK
Inmiddels was Willem koning geworden en had hij nieuwe bouwplannen, opnieuw in neogotische stijl. Mede dankzij de koning werd de neogotiek bijna een eeuw na het ontstaan in Engeland ook in Nederland toegepast. De vroege neogotiek wordt zelfs wel Willem II-gotiek genoemd. Hij ontwierp verschillende uitbreidingen achter Paleis Kneuterdijk in Den Haag, onder meer de Marmerzaal en kassen. Tegenover Paleis Noordeinde verrezen naar koninklijk ontwerp een poortgebouw, een gotische galerij en de Gotische Zaal, waarin de zijn kunstcollectie werd ondergebracht. In Tilburg liet hij een paleis in neogotische stijl bouwen, en bij verbouwingen van zijn kasteel Berg in Luxemburg werd diezelfde stijl toegepast.
koning-architect
Het bouwkundig talent van de koning was helaas niet evenredig aan zijn belangstelling voor architectuur. De aannemers hadden het daar vaak moeilijk mee. Bovendien stond de koning niet open voor professioneel advies. Door gebrekkige constructies en verkeerde materiaalkeuzes raakten de gebouwen spoedig in verval. Kort na het overlijden van koning Willem II in 1849 werd de Marmerzaal gesloopt. De gotische galerij en het poortgebouw haalden de volgende eeuw niet. Uiteindelijk houdt in Den Haag alleen de Gotische Zaal de herinnering aan de koning-architect in stand.
