Hoewel rekeningen over het algemeen niet de meest bijzondere documenten zijn, vormen ze wel een belangrijke bron voor historisch onderzoek. Ze bevatten niet alleen informatie over de waarde van roerende en onroerende goederen en diensten maar ze helpen bijvoorbeeld ook bij herkomstonderzoek van een voorwerp of een pand en zelfs bij genealogisch onderzoek. Van de particuliere uitgaven van Koning Willem III is een aparte serie te vinden in het archief van de Thesaurie: de Bijzondere Rekening des Konings (1849-januari 1891). Op deze rekeningen zijn registers aangelegd waarin de particuliere uitgaven per dag ingeschreven zijn. Deze verwijzen naar de kwitanties die ook bewaard zijn gebleven. Omdat regelmatig onderzoek gedaan wordt in deze serie hebben de Koninklijke Verzamelingen de registers laten digitaliseren. Ze zijn hier te bekijken.
Bij particuliere uitgaven moeten we denken aan de aankoop van voorwerpen zoals schilderijen, beelden, piano’s, klokken en juwelen. Ook treffen we er bewijzen aan van aankopen van panden en van verbouwingen aan panden. De koning deed regelmatig schenkingen, bijvoorbeeld aan jonge kunstenaars, die vastgelegd zijn in de registers. Ook toelagen aan personeel en salaris van ingehuurd personeel zoals zijn kapper staan erin vermeld. We lichten een paar interessante aankopen uit.
Gekostumeerd bal
In de particuliere uitgaven zijn veel rekeningen van schilderijen te vinden. Omdat de beschrijvingen van de schilderijen in de rekeningen summier zijn, is het vaak niet gemakkelijk te achterhalen voor welk schilderij de rekening precies was. Bij deze rekening voor ‘de bestelde teekeningen (Aquarels) voorstellende herinneringen van het gecostuumeerde bal hetwelk heeft plaats gehad den 14e maart 1862’ leidt het geen twijfel dat deze over de serie van vier aquarellen gaat die kunstschilder Herman ten Kate maakte in opdracht van Koning Willem III van het gekostumeerde bal in het Haagse Paleis Noordeinde op 14 maart 1862. Hij kreeg er 1500 gulden voor.
Vleugel Henri Herz
In 1884 kocht Willem III bij de firma Ch.F. Rijken & Co een ‘pianista’ en een ‘vleugel Henri Herz te Parijs’ aan. Volgens het briefhoofd was Rijken een pianofabrikant en handelde hij in piano’s en orgels van Franse, Duitse en Amerikaanse origine. Een pianista was een mechanische piano die in 1863 door de Fransman Fourneaux uitgevonden was. De vleugel kwam van Henri Herz, die naast pianist, componist en muziekpedagoog ook pianobouwer was. Herz kwam oorspronkelijk uit Oostenrijk, maar vestigde zich later in Parijs.
Aan Rijken was op 24 juni 1871 het recht verleend om het Koninklijk Wapen te voeren. Dit zien we terug in het briefpapier. In het rijk gedecoreerde briefhoofd zien we het Nederlandse wapen en er werd vermeld dat hij leverancier was van de koning en de koningin en van Prins Frederik. Het briefpapier was kennelijk nog niet aangepast na de dood van Prins Frederik in 1881.
Het chalet van Wilhelmina op het loo
Wilhelmina kreeg van haar ouders Koning Willem III en Koningin Emma voor haar eerste verjaardag een speelhuis. Dit chalet in het paleispark bij kasteel het Oude Loo werd ontworpen door architect L.H. Eberson in 1881. Op Wilhelmina’s verjaardag waren alleen de tekeningen van opzichter Wilhelm Neelmeijer af, het chalet zelf moest toen nog gebouwd worden en kwam in het voorjaar van 1882 gereed.
Keuken en toiletkamer in het chalet
Een aantal jaren later, in 1888, gaf Willem III opdracht aan de Intendant van Het Loo om het chalet uit te breiden aan de achterkant met een keuken en een toiletkamer of boudoir. In de particuliere uitgaven zijn hiervan begrotingen te vinden. De keuken was begroot op 2376 gulden en de toiletkamer op 1302,30 gulden. Ook hiervoor maakte Neelmeijer de ontwerptekeningen.
Noorse Kookapparaten
Ook de aanschaf van ‘alledaagse’ voorwerpen zoals kookapparaten kan interessant zijn. Zo staat op een rekening uit 1881 de mysterieuze ‘Norwegian cooking apparatus’. Willem III kocht er twaalf van voor 50,30 gulden bij S.W. Silver in Londen. Dit waren houten boxen, dik gevoerd met vilt met een tinnen kookvat erin. Hier kon eten in warm gehouden worden en langzaam verder garen. Ze waren bestemd voor Het Loo. Daar werden ze waarschijnlijk gebruikt tijdens jachtpartijen om eten warm mee te kunnen nemen.
Op ontdekkingstocht door de Bijzondere Rekening des Konings
