Op 27 december 1949, om 10 uur ’s ochtends, werd in de Burgerzaal van het Koninklijk Paleis Amsterdam de Soevereiniteitsoverdracht Indonesië ondertekend. Deze historische gebeurtenis is op een groot schilderij vastgelegd, dat in het Koninklijk Paleis Amsterdam hangt.
Ondertekening in de Burgerzaal
Op een regenachtige decemberochtend kwamen hoogwaardigheidsbekleders uit Indonesië en Nederland bijeen in de Burgerzaal van het Amsterdamse paleis voor de plechtige ondertekening van de Soevereiniteitsoverdracht Indonesië, die op hetzelfde moment in Batavia ondertekend werd door president Soekarno.
Op het schilderij springt de architectuur van de historische zaal in het oog: het standbeeld van Atlas met zijn blauwe hemelglobe en de ingang van de Troonzaal (de voormalige Schepenzaal) met de grote sculptuurgroep met Justitia. Direct daarvoor is de grote vergadertafel geplaatst, waaraan de hoofdrolspelers van de ceremonie zitten: fel uitgelicht in het midden koningin Juliana met rechts van haar Mohammed Hatta, de premier van de Republiek Indonesia, en links de Nederlandse premier Willem Drees. Staand tussen Juliana en Drees is mevrouw Tellegen te zien, de directeur van het Kabinet van de Koningin. Uitgebeeld is het moment dat de koningin de Soevereiniteitsoverdracht net getekend heeft. Op de voorgrond zien we in twee blokken de overige genodigden op de rug, meest heren en een enkele dame.
Nederland en Indonesië 1945-1949
De soevereiniteitsoverdracht kwam tot stand na een moeizaam en gewelddadig dekolonisatieproces. Op 17 augustus 1945, twee dagen na de Japanse capitulatie en de beëindiging van de bezetting van Nederlands-Indië, riep de nationalistische voorman Soekarno de Republiek Indonesia uit. Nederland weigerde zich onvoorwaardelijk neer te leggen bij de onafhankelijkheid van Indonesië en probeerde aanvankelijk zonder succes het vooroorlogse gezag te herstellen. Daarom werd gekozen een geleidelijk dekolonisatieproces te regisseren. Maar de Indonesische revolutie was al losgebarsten: het Indonesische volk wenste de toekomst in eigen hand te nemen. Toen onderhandelingen met de Republiek niets opleverden, greep Nederland militair in. Die harde militaire operaties, aangeduid als ‘politionele acties’, eisten tienduizenden slachtoffers aan Indonesische zijde en duizenden aan Nederlandse. Onder internationale druk keerden Nederland en de Republiek terug naar de onderhandelingstafel. Uiteindelijk vond op 27 december 1949 de soevereiniteitsoverdracht aan de zelfstandige en onafhankelijke staat Indonesië plaats.
Tijdens het uitgaande staatsbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Máxima aan Indonesië in maart 2020, sprak de koning in navolging van eerdere uitspraken van de Nederlandse regering spijt en excuses uit voor de Nederlandse geweldsontsporingen tussen 1945 en 1949: 'In de jaren direct na de Proklamasi volgde een pijnlijke scheiding die aan velen het leven heeft gekost. Voor geweldsontsporingen van Nederlandse zijde in die jaren wil ik hier nu, in navolging van eerdere uitspraken van mijn regering, mijn spijt uitspreken en excuses overbrengen. Dit doe ik in het volle besef dat de pijn en het verdriet van de getroffen families generaties lang voelbaar blijven.'
De opdracht
De opdracht voor het schilderij werd uiteindelijk pas verleend in 1951. De schilder Sierk Schröder was wel aanwezig bij de soevereiniteitsoverdracht om schetsen te maken. Op het schilderij is goed te zien dat de zaal tijdens de ondertekening zelf erg donker was en dat de grote vergadertafel en de beeldengroep in de achtergrond met schijnwerpers waren uitgelicht voor de filmopnames. Om de architectuur van de zaal beter uit te laten komen creëerde Schröder een meer natuurlijk ogende lichtinval op de gehele westwand. Hij nam ook wat artistieke vrijheid door de koningin te laten plaatsnemen op een grote zetel met kroontje er op. In werkelijkheid zat zij op een eenvoudiger empirestoel. De belangrijkste uitdaging zat hem echter hierin: hoe maak je de compositie interessant, wanneer het voornaamste onderwerp van handeling bestaat uit de blokken in zwart geklede, anonieme mensen? Het monumentale van de gebeurtenis is uiteindelijk vooral in de monumentaliteit van de zaal te voelen.
De kunstenaar
De keuze voor de kunstenaar Sierk Schröder (1903-2002) is opmerkelijk. Hij schilderde voornamelijk portretten. Het portret van koningin Juliana uit 1957 in de Koninklijke Verzamelingen is daarvan één van de meest treffende voorbeelden. Schröder schilderde zijn portretten naar het leven - “in één keer goed”, in zijn eigen woorden - met een vlugge, trefzekere penseelstreek. Net als zijn grote voorbeelden Hals, Rubens en Van Dijck. Zijn schetsmatige en losse stijl is goed in het Juliana-portret te zien. Voorstudies maakte hij nauwelijks, hij tekende vooral om zijn techniek te verbeteren. Tegelijk zag Schröder de techniek als ondergeschikt aan de boodschap van de kunstenaar: “hoe zeer je ook als schilder de taak hebt je technisch tot het uiterste te bekwamen, dit [blijft] vergeleken bij hetgeen je te zeggen hebt, altijd het mindere”. Zijn streven zijn werken zeggingskracht te geven komt niet alleen tot uitdrukking in zijn portretten, maar is ook herkenbaar in de monumentale weergave van de Burgerzaal op zijn grote Soevereiniteitsoverdracht.