16-04-2017   In de geschiedenis van de Oranjes is de godsdienstige beleving door een ieder verschillend vorm gegeven. Of zoals koningin Beatrix in 1980 in haar eerste Kersttoespraak zei: “Geen twee mensen beleven hun geloof op eenzelfde manier.” Maar belangrijke ceremonies zoals de belijdenis, het huwelijk en het doopsel speelden én spelen een belangrijke rol bij het huis Oranje-Nassau en dat zien we terug in de collecties van de Koninklijke Verzamelingen.

 
doopplechtigheid van prinses juliana
 

Prins van Oranje

Toen de lutherse Willem van Nassau het prinsdom Orange erfde van zijn neef René van Chalon, besloot keizer Karel V dat de elfjarige Willem de erfenis alleen mocht aanvaarden als hij katholiek zou worden opgevoed. Na zijn katholieke opvoeding in Brussel werd Willem van Oranje legeraanvoerder en stadhouder onder de Spaanse koning Filips II. Dat nam niet weg dat hij voorstander was van gewetensvrijheid, hetgeen hem – in combinatie met andere overwegingen – uiteindelijk in conflict bracht met Filips II. Hoewel het protestantisme in de Republiek zou zegevieren, bleef er in wisselende mate ruimte voor andersdenkenden. Veel objecten in de Koninklijke Verzamelingen weerspiegelen de brede interesse van leden van het Huis Oranje-Nassau in verschillende religies.

Vreugde lof en dankbaarheyd gecelebreerd by de Hoogduitsche jooden
Amaliabijbel1

Amaliabijbel

Tijdens het Twaalfjarige Bestand belegde prins Maurits de Synode van Dordrecht. Hiermee wilde hij een einde maken aan de religieuze twisten die de eenheid in de Republiek verstoorden. De landelijke kerkenvergadering zou een half jaar in beslag nemen, van 13 november 1618 tot 29 mei 1619. De besluiten werden vastgelegd in de ‘Dordtse Leerregels’. Ook werd besloten de bijbel rechtstreeks vanuit de Hebreeuwse en Griekse grondteksten te vertalen. De bijbel van Amalia van Solms uit 1637 is één van deze eerste publicaties volgens deze zogenaamde Statenvertaling. Aan het einde van haar leven schonk prinses Amalia deze bijbel aan haar hofpredikant Petrus van Balen. Precies driehonderd jaar na publicatie kocht koningin Wilhelmina de bijbel bij een Londens veilinghuis aan.

Verschillende geloven

Voor huwelijkspartners van de Oranjes gold een zekere mate van geloofsvrijheid. Zo werden in voorkomende gevallen bij de paleizen hofkapellen ingericht, zodat de betreffende partner uiting kon geven aan de eigen geloofsbeleving. Prins Willem III liet bijvoorbeeld op Paleis Het Loo een kapel bouwen bedoeld voor het bijwonen van de Anglicaanse eredienst door zijn vrouw prinses Maria II Stuart. Ook voor Anna van Hannover, de echtgenote van stadhouder Willem IV, stond een dergelijke Anglicaanse hofkapel ten dienste in het stadhouderlijk hof in Leeuwarden. De Russische prinses Anna Paulowna liet na haar aankomst in Nederland gebedsruimtes inrichten in de paleizen waar zij en haar man, de latere koning Willem II, verbleven. Deze gebedsruimtes werden ingericht voor de Russisch-orthodoxe eredienst. Paleis Kneuterdijk was één van de locaties waar Anna een Russisch-orthodoxe kapel tot haar beschikking had. Zij had hier zelfs haar eigen voorganger en koorknapen in dienst.

Russische kapel2
bijbelkast1

Bijbelkast

Het aanbieden van geschenken bij een huwelijk of bij andere aangelegenheden aan de koninklijke familie kent een lange traditie. Het Nederlandsch Bijbelgenootschap schonk koningin Wilhelmina en prins Hendrik voor hun huwelijk in 1901 een Bijbelkast ontworpen door C.A. Lion Cachet. De kast werd gevuld met bijbels en andere religieuze werken. In de gestileerde kast stonden onder meer bijbels in het Maleis en Bataks, talen die men in het toenmalig Nederlands-Indië sprak en zelfs twee bijbelfragmenten in braille. In totaal bestond de kast uit vijftig publicaties welke deels op een artistieke wijze gebonden zijn. Lion Cachet gebruikte voor de boekbanden de Indonesische batiktechniek op perkament. Toen prinses Juliana en prins Bernhard trouwden, ontvingen zij ook een bijbel als geschenk. Drie gereformeerde jeugdbonden schonken een bijbel in art deco stijl aan het bruidspaar.

Geschenken van Oranjes

De Oranjes schonken op hun beurt aan kerkelijke instellingen. Zo werden onder meer kerkramen geschonken, maar het meest voorkomende geschenk was zilver voor de avondmaalviering. Koning Willem III gaf in 1857 adembenemend mooi avondmaalzilver cadeau aan de Willemskerk in Den Haag. De firma Van Kempen, die hiervoor de opdracht kreeg, was zo trots op het eindresultaat dat zij aquarellen liet maken door G.W. van Dokkum van het zilverwerk, ‘welke ik thans de vrijheid neem Uwer Majesteit aan te bieden'.

zilver

Persoonlijke bijbels

Van de Oranjes zijn veel persoonlijke bijbels bewaard gebleven, zowel door hen gekocht als aan hen geschonken. De Hervormde Gemeente van Apeldoorn schonk koningin Emma ter gelegenheid van haar huwelijk met koning Willem III in 1879 een bijbel, met een gouden kroon op het voorplat. Zelf bracht koningin Emma een lutherse bijbel mee. Volgens traditie kregen de prinsen en prinsessen van hun vader of moeder een bijbel, met een persoonlijke en stichtelijke opdracht erin, na het afleggen van de belijdenis. Zo kreeg koningin Wilhelmina bij haar belijdenis een bijbel en gezangboek van haar moeder Emma. Voorin schreef Emma als opdracht aan haar dochter: ‘Voor mijn geliefd Kind van hare Moeder, 24 oktober 1896. Maar aangaande mij en mijn huis, wij zullen den Heer dienen, Jozua 24 vs 15c. Wees een zegen, Gen.12 vs 2b, Emma’. Wilhelmina kreeg ook een speciale bijbel van de Vereeniging Bijbel, Oranje en Nederland. Deze kreeg zij per abuis niet mee naar huis en bleef ruim honderd jaar bewaard bij de Nederlandse Hervormde Gemeente in Den Haag. Op 23 maart 1997 legde prins Willem-Alexander zijn belijdenis af en kreeg hij als geschenk de bijbel van zijn overgrootmoeder mee naar huis.

Kerkboekje van koningin Emma
Belijdenisbijbel van koningin Wilhelmina