Koningin Beatrix sprak haar kersttoespraak uit vanuit de Witte Eetzaal in Paleis Huis ten Bosch. Na onder meer de DNA-Salon in 2022, de Chinese Zaal in 2020 en de Vestibule in 2019 en 2021 is dit jaar de Witte Eetzaal met zijn historische interieur ook het decor van de kersttoespraak van Koning Willem-Alexander.
Van Lusthuys naar paleis
Het zomerverblijf van Amalia van Solms en stadhouder Frederik Hendrik uit de zeventiende eeuw werd vanaf 1733 in opdracht van stadhouder Willem IV verbouwd naar ontwerp van de beroemde architect en ontwerper Daniel Marot. De aanpassingen van Marot zorgen ervoor dat het buitenhuis van de stadhouderlijke familie het karakter kreeg van een echt paleis. Marot voegde onder meer de twee vleugels aan weerszijden van Amalia’s Lusthuys toe en hij verlengde de vestibule met wel drie meter waardoor een paleiswaardig entree ontstond.
De Witte Eetzaal
Vanuit de Chinese Zaal, toen antichambre van de prinselijke slaapkamer, kwam een gang naar de nieuwe westelijke vleugel. Hier toonde Marot zijn kunde in de eetzaal voor de prins en prinses. Deze ruimte met een koepelvormig plafond kreeg meer luister door Ionische pilasters met daartussen extra deuren en ramen. Aanvankelijk was de zaal gemarmerd in zachte pasteltinten. Een inboedelbeschrijving uit 1757 beschrijft de ruimte als de ‘grote witte geboiseerde eetzaal’. Mogelijk zijn de pasteltinten dan al verdwenen.
Beeldhouwwerk in olieverf
‘Den natuurlyksten Kunstschilder in ’t graeu’, Jacob de Wit, kreeg omstreeks 1736 de opdracht om een grisaille voor de zaal te maken. Een dergelijke schildering in grijstinten die bijzonder sterk op beeldhouwwerk lijkt, maakte hij voor op de schouwboezem met als onderwerp de vier seizoenen. De grisaille werd klaarblijkelijk gewaardeerd want hij leverde tien jaar later nog twee zaalstukken met mythologische jachtverhalen voor de lange wanden van de ruimte. Tussen de twee ramen verscheen een grisaille waarop Meleager zijn geliefde Atalanta de zwijnskop schenkt, die haar verwond heeft. Daartegenover tussen de deuren kwam een grisaille waarop Venus haar geliefde Adonis smeekt om niet op jacht te gaan, bang voor wat hem kan overkomen.
Grisailles
De twee grisailles met de jachtverhalen hangen nog steeds in de Witte Eetzaal maar de grisaille van de vier seizoenen werd vervangen toen Koningin Sophie halverwege de negentiende eeuw naar Huis ten Bosch verhuisde. Zij kocht uit de inboedel van het Huis De Voorst twee grisailles van Jacob de Wit beiden vervaardigd rond 1736. De allegorie op de vrijheid en/of goed bestuur kwam op de plek van de Vier Seizoenen boven de schouwboezem. De allegorie op de jacht werd daartegenover in de betimmering opgenomen.
Koepelgewelf
Zowel voor de Audiëntiezaal in het jachtslot Het Loo in Apeldoorn als in de Trêveszaal op het Binnenhof in Den Haag koos Marot voor een koepelgewelf. Deze koepelgewelven waren uitgevoerd in hout, maar de nieuwe eetzaal van Huis ten Bosch kreeg een koepelgewelf van geornamenteerd stucwerk uitgevoerd door Francisco Barberino. Hij bracht gekroonde alliantiewapens van stadhouder Willem IV en zijn vrouw Anna van Hannover aan geflankeerd door kroondragende leeuwen met daarnaast gekroonde monogrammen W & A met de hoorn des overvloeds.
Verrassende details
In 1805 besloot de nieuwe raadspensionaris Rutger-Jan Schimmelpenninck dat ‘Het Huis in ’t Bosch’ een geschikte plek was voor zijn buitenverblijf. Om de vorstelijke woning eigen te maken paste hij wel wat aan het interieur aan. Zo wenste de raadpensionaris in de eetzaal niet herinnerd te worden aan de Oranjes. Daarom moesten de alliantiewapens plaats maken voor het wapen van Holland. De monogrammen van Willem IV en Anna van Hannover werden bedekt met een rozet. Pas in 1975 kwamen de alliantiewapens en de monogrammen weer tevoorschijn bij een restauratie van het plafond.
