Op 20 november 1893 richtte koningin-regentes Emma zich tot de Voogdijraad met het verzoek een nieuw gebouw op te richten voor de archiefcollectie van de familie Oranje-Nassau. Emma kon hierover niet geheel zelf beslissen aangezien haar dochter, Wilhelmina, nog niet meerderjarig was. Eerder had de Voogdijraad Emma’s wens de verschillende boekencollecties te verenigen in een bibliotheek in de Gotische Zaal aan de Kneuterdijk afgewezen. Teleurgesteld dat de Voogdijraad hier het nut niet van inzag, evenals het feit dat ze niet inzagen dat een dergelijke bibliotheek uitdrukking zou geven aan de vorstelijke waardigheid van de toekomstige jonge koningin, had Emma nu een nieuw plan.

 

 

familiemuseum

Een nieuw huisarchief dat aan de eisen van de moderne tijd voldeed werd ontworpen en na de toestemming van de Voogdijraad in 1895 gebouwd. Er was niet alleen een vleugel voor het bewaren van de archieven ontworpen, maar centraal in het plan stond een grote, elegante ruimte voor een familiemuseum. Door een toevalligheid ontdekte men in de bibliotheek van het paleis in Amsterdam allerlei historische voorwerpen en geschenken waar geen geschikte plek voor leek te bestaan in de inrichting van de paleizen. Het idee voor een familiemuseum was geboren. De tweede vleugel van het gebouw ontbrak in het ontwerp. Deze zou vlak voor Wilhelmina’s achttiende verjaardag alsnog aangebouwd worden voor de zo zeer gewenste bibliotheek.

pantoffels voor bezoekers

Vanuit verschillende gebouwen en paleizen vonden nu diverse historische objecten hun weg naar het museum. Baron Snouckaert van Schauburg, directeur van het Huisarchief, plaatste deze in de grote museumzaal en de aangrenzende twee museumlokalen. De objecten werden zorgvuldig geselecteerd voordat ze een plek in het museum kregen. Soms werden voorwerpen gerestaureerd en andere die de selectie niet hadden doorstaan werden vernietigd of ergens anders geplaatst. Ook moest het familiemuseum voor het publiek toegankelijk zijn. Er werden zelfs vilten pantoffels voor de bezoekers besteld. Toch zou slechts een klein aantal bezoekers het museum in die eerste jaren bezoeken.

interieur van de museumzaal

Het interieur van de museumzaal werd zeer zorgvuldig samengesteld. In 1898 vervaardigde de firma Gebroeders van Hulsen vaste wandkasten voor de museumzaal. Vervolgens werd een wenteltrap naar een galerij geplaatst en de vloer kreeg, net zoals in andere musea gebruikelijk was, een parketvloer. Een jaar later bleek al dat er meer vitrines nodig waren en de vertragingen die met al deze werkzaamheden gepaard gingen, maakte dat de directeur aan de Intendant verzuchtte: ”het museum vordert en ik zal spoedig ook aldaar meubeltjes nodig hebben, anders komt dat museum nooit klaar”.

inrichting van de museumzaal

Koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma bemoeiden zich hoogstpersoonlijk met de inrichting van het museum. Zo gaven zij aan dat het van groot belang was dat de informatie met betrekking tot de herkomst van de objecten goed bewaard zou worden en dat de objecten zoveel mogelijk chronologisch gerangschikt en gepresenteerd zouden worden bij ‘eenzelfde persoon’. Tot op de dag van vandaag is deze opzet in het museum grotendeels bewaard gebleven. De geschenken en huldeblijken die waren aangeboden naar aanleiding van Wilhelmina’s inhuldiging en huwelijk konden in de midden vitrines tentoongesteld worden. De koninginnen bepaalden verder dat het aangrenzende museumlokaal rechts, nu de miniaturenkamer, ingericht werd met de objecten uit de sterfkamer van koning Willem II uit het paleis te Tilburg (de kamer kreeg vervolgens de naam ‘Tilburgkamer’). In het kabinet links, waar nu de kunstkasten staan, kwam de verzameling historische objecten van prins Alexander. Deze objecten waren overgekomen uit Madeira, waar de prins in 1848 was overleden.

Het trappenhuis

Er werd niet alleen veel zorg besteed aan de inrichting van het nieuwe museum. Het decoratieprogramma van het Huisarchief was minutieus uitgedacht. De archiefvleugel en de bibliotheekvleugel kregen een relatief sobere en functionele inrichting. De entree en het hoofdtrappenhuis werden daarentegen uitvoerig gedecoreerd waarbij de bezoeker langs verschillende verwijzingen naar de geschiedenis van het vorstenhuis de trap besteeg om uit te komen in het rijkst versierde vertrek, de museumzaal.

Plafondschildering

Aanvankelijk werd decoratieschilder Antonius Hendrikus Trautwein benaderd voor de schilderingen op het plafond, maar Wilhelmina verkoos kunstschilder Willy Martens die door haar artistiek meer gewaardeerd werd. Martens schilderde eveneens tussen de drie grote ramen in het museum de portretten van koningin Emma en koning Willem III. In de middelste plafondschildering verbeeldde hij “ De Faam”, uitgebeeld door cherubijnen die het stamwapen dragen, geflankeerd door “gerechtigheid” en “wijsheid”. Voor de wijze waarop de personificaties van de deugden gekleed moesten zijn zocht men advies bij Nicolaas van der Waay die later de panelen van de Gouden Koets geschilderde. De allegorieën van vorstelijke deugden worden vergezeld door cherubijnen die de kronen dragen die door leden van het geslacht zijn gedragen. Trautwein beschilderde uiteindelijk de randen van het plafond met alle wapens van de Oranjes, de portretten van de stadhouders in de zijvakken en in de gebrandschilderde ramen bracht hij de personificaties van de kracht, voorzienigheid en waakzaamheid aan. Zo is de hele zaal gevuld met symboliek.

Rondleiding familiemuseum

De chronologische presentatie in de wandvitrines is grotendeels bewaard gebleven waarbij ruimte is gemaakt voor koningin Juliana, koningin Beatrix en koning Willem-Alexander. Verder hebben een aantal vitrines een meer thematische inrichting gekregen en zijn recentere geschenken en objecten toegevoegd. Het Koninklijk Huisarchief heeft primair een kantoorfunctie. Toch geven wij groepen graag op afspraak de gelegenheid om het familiemuseum te bezoeken. Het kan voorkomen dat een object tijdelijk afwezig is omdat het uitgeleend is voor een tentoonstelling. De objecten uit het familiemuseum zijn wel allemaal afzonderlijk online gezet en dus altijd digitaal te zien.