Sael van Orange

De Vestibule is de entreehal van het corps de logis, het centrale middendeel van het paleis waar zich de belangrijkste representatieve vertrekken bevinden. De gasten komen via de bordestrap het paleis binnen en betreden het voorhuis, zoals deze ruimte vroeger werd genoemd. Zij vormt de overgang van buiten naar binnen en geeft toegang tot de Blauwe Salon en de DNA Salon aan de linkerzijde, de Chinese Zaal en de Japanse Zaal aan de rechterzijde en rechtstreeks tot de Oranjezaal wanneer men de deur tussen de trappen neemt.

Al in de zeventiende eeuw had de ruimte, weliswaar anders van model, deze belangrijke ontvangstfunctie. De "Sael van Orange" zoals Paleis Huis ten Bosch aanvankelijk heette, werd in 1645 gebouwd als zomerverblijf voor stadhouder Frederik Hendrik en zijn vrouw Amalia van Solms. Amalia maakte in nauwe samenwerking met Jacob van Campen en Pieter Post ontwerpen voor het nieuwe ‘Lusthuys in ’t Bosch’. Toen Frederik Hendrik op 14 maart 1647 overleed, was de bouw van het paleis al in een vergevorderd stadium. Het paleis was geïnspireerd op Italiaanse villa’s. Het voorhuis was als het ware een voorportaal van de Oranjezaal en bood toegang tot de prinselijke appartementen. Speciaal voor deze ruimte liet Amalia door François Dieussart vier levensgrote marmeren beelden vervaardigen van prins Willem van Oranje, prins Maurits, prins Frederik Hendrik en prins Willem II.

Portretten hoofdpersonen door Gerard van Honthorst

De monumentale beelden van de Oranjeprinsen hebben de vestibule al eind zeventiende eeuw verlaten. Nu zijn de schilderijen aan de muren een eerbetoon aan de hoofdpersonen die zo belangrijk zijn geweest bij het ontstaan van Paleis Huis ten Bosch. Centraal in de vestibule naast de monumentale deur hangen de ‘bouwheren’ Frederik Hendrik en Amalia van Solms geschilderd door Gerard van Honthorst. Deze deur geeft toegang tot de Oranjezaal, die Amalia na het overlijden van “haar onvergetelijke gemaal” volledig aan hem heeft gewijd. Die twee leerden elkaar kennen door de winterkoning en de winterkoningin, wiens portretten tegenover tussen de bordesramen hangen. Amalia was hofdame van Elizabeth Stuart, koningin van Bohemen. In 1620 moesten Frederik V, keurvorst van de Palts en zijn vrouw vluchten uit hun koninkrijk Bohemen na de Slag op de Witte Berg bij Praag, waar zij maar voor één klein jaar of – voor wie de spot wil bedrijven – voor een lange winter regeerden. Nergens werden zij opgevangen, maar Frederik Hendrik bood zijn neef en politieke bondgenoot onderdak. Vanuit het keurvorstelijk huis aan de Kneuterdijk trouwde hofdame Amalia van Solms op 4 april 1625 met de stadhouder en prins Frederik Hendrik. Met het veranderen van Amalia’s status naar prinses van Oranje, ontstond er enige rivaliteit tussen haar en Elizabeth. Zowel op het gebied van huwelijkspolitiek voor hun kinderen als op het gebied van kunst wedijverden ze met elkaar. Toch was het de koningin van Bohemen die de eer kreeg toen op 2 september 1645 de eerste steen werd gelegd van Paleis Huis ten Bosch. “Men bondt de Coninginne voor een voorschoot van Satijn/ haer gevende een maetstock in de handt gelijck een Metselaer.”

De schilder Gerard van Honthorst speelde niet zelden een rol in de rivaliteiten van de twee vorstinnen. Elizabeth vertrouwde steeds meer op de kwaliteiten van Van Honthorst om haar gezin als legitieme heersers over de Palts in beeld te brengen. En ook Amalia vond in hem haar vaste portrettist en verstrekte vele lucratieve opdrachten. Alle zeventiende-eeuwse portretten in de vestibule zijn van zijn hand. Voor het ’grote kabinet’ vlak naast de Oranjezaal aan de tuinzijde van Huis ten Bosch leverde hij drie monumentale werken die Amalia’s hele gezin in beeld brengen. Haar oudste en enige zoon, de latere stadhouder Willem II wordt trots naast zijn echtgenote ‘Princess Royal’ Mary Stuart getoond. De werken bevinden zich sinds de negentiende eeuw in het Rijksmuseum, maar Van Honthorst maakte als zo vaak meerdere versies. En zo kwam het dat koningin Emma in december 1904 twee van zijn portretten kon bemachtigen, waarop hij Willem II en Mary net in een ander jasje heeft gestoken. Een prachtig kerstcadeau voor haar dochter Wilhelmina!

Verbouwing door Daniel Marot

Vanaf 1733, een kleine, turbulente eeuw na de eerste steenlegging werd Huis ten Bosch, in opdracht van stadhouder Willem IV, verbouwd naar ontwerp van de beroemde architect en ontwerper Daniel Marot. De aanpassingen van Marot zorgen ervoor dat het buitenhuis van de stadhouderlijke familie het karakter kreeg van een echt paleis: Marot voegde onder meer de twee vleugels aan weerszijden van het Amalia’s Lusthuys toe. De Vestibule zelf werd, als enige deel van het corps de logis, ook door Marot aangepast en aan de voorzijde drie meter verlengd, waardoor een paleiswaardig entree ontstond. Ook werden de dubbele trappen door Marot toegevoegd, die toegang gaven tot de appartementen op de tweede verdieping.

Bouwheer in de Vestibule

Om ook deze bouwheer van Paleis Huis ten Bosch te memoreren, hangen twee portretten van prins Willem IV en Anna van Hannover naast de toegangsdeur naar de Chinese Zaal. Stadhouder Willem IV kreeg Paleis Huis ten Bosch, dat na het overlijden van koning-stadhouder Willem III in Pruisische handen was gevallen, pas in zijn bezit nadat de erfverdeling in het Traktaat van Partage was vastgelegd. Toen in dit verdelingsverdrag ook werd bepaald dat Willem IV de titel Prins van Oranje mocht dragen, werd hij voor de Engelse koningsdochter Anna van Hannover een interessante partij. Op 25 maart 1734 trouwde de stadhouder met de ‘Princess Royal’ in het paleis van St. James in Londen. De twee portretten in de Vestibule van Huis ten Bosch zijn geschilderd door Johann Valentin Tischbein. Dat Willem IV koos voor Tischbein is niet verwonderlijk. Hij was gevierd schilder aan hoven van diverse Duitse vorstendommen. Dankzij een opdracht van de Maastrichtse gouverneur Hobbe Esaias van Aylva (1696-1772) kwam de familie Tischbein in de Republiek terecht. Van Aylva was een vertrouweling van stadhouder Willem IV en via deze weg kwam Tischbein in contact met het stadhouderlijk hof. De kunstschilder vestigde zich omstreeks 1750 in Den Haag en kreeg diverse opdrachten vanuit het stadhouderlijk hof, waaronder deze twee portretten van de stadhouder en zijn echtgenote.

kleuren van de Vestibule

Zo hebben verschillende generaties bewoners van Huis ten Bosch ieder hun eigen toevoegingen aan het interieur nagelaten. Middels kleurhistorisch onderzoek tijdens de meest recente renovatie van het paleis, werden de historische verflagen op het houtwerk onderzocht. Het houtwerk dat tegenwoordig donkergrijs is, was in de tijd van stadhouder Willem IV ook al in een grijze kleur afgewerkt. Ten tijde van de wijzigingen aan het paleis in Empirestijl door koning Lodewijk Napoleon  in 1806, werd het houtwerk gedecoreerd met een geschilderde houtimitatie. Meer recentelijk, tijdens de bewoning van het paleis door koningin Beatrix, was dit houtwerk groen uitgevoerd. De huidige kleuren van de Vestibule grijpen dus gedeeltelijk terug op eerdere tijden, maar de warme kleur op de wanden biedt een nieuwe warme sfeer die de appartementen aan weerszijden wat meer met elkaar verbindt.

Fragile Future III van Studio Drift

In de Vestibule komen het verleden en het heden op een bijzondere manier samen. Zo is iedere bezoeker meteen gefascineerd door het hedendaagse lichtsculptuur Fragile Future III van Lonneke Gordijn en Ralph Nauta van Studio Drift. Waar traditioneel een kroonluchter zou hangen, zweeft nu een zwerm pluizige, lichtgevende bolletjes. Het werk bestaat uit driedimensionale bronzen elektrische circuits waar paardenbloemen aan zijn verbonden. Echte paardenbloemzaden, die met de hand geplukt werden, zijn zaadje voor zaadje vastgelijmd aan de LED-verlichting. Technologie en natuur smelten in dit kunstwerk samen.