10-06-2021     In de nacht van 9 op 10 juni takelt een hijskraan de Gouden Koets over het dak van het Amsterdam Museum. Op de binnenplaats van dit museum krijgt het iconische rijtuig een plaats in een tijdelijke glazen behuizing. De Gouden Koets is in 1898 het geschenk van de bevolking van Amsterdam aan de jonge koningin Wilhelmina ter gelegenheid van haar inhuldiging. Vanaf haar ontstaan is de koets om uiteenlopende redenen een veelbesproken object. In de tentoonstelling De Gouden Koets -te zien van 18 juni 2021 t/m 27 februari 2022 - ontrafelt het Amsterdam Museum, aan de hand van een groot aantal voorwerpen waarvan veel bruiklenen uit de Koninklijke Verzamelingen, bekende en minder bekende verhalen over de koets. De meerstemmige tentoonstelling belicht daarmee een breed scala aan historische en actuele maatschappelijke visies. De tentoonstelling is zo opgezet dat er verschillende perspectieven worden samengebracht. Directe aanleiding voor de tentoonstelling is de restauratie tussen 2015 en 2021 van het inmiddels 123 jaar oude rijtuig.

In de nacht van 9 op 10 juni takelt een hijskraan de Gouden Koets over het dak van het Amsterdam Museum.
 

Wat er aan de restauratie vooraf ging

Na de formele overdracht aan koningin Wilhelmina op 4 februari 1901, is de koets omringd met dagelijkse zorg en zorgvuldig klein onderhoud door of in opdracht van het Koninklijk Staldepartement. Ondanks al deze goede zorgen is in 2015 een complete restauratie van de Gouden Koets wenselijk om behoud van dit Nederlandse erfgoed op lange termijn te kunnen garanderen. De kosten voor de restauratie van de Gouden Koets worden opgevangen binnen het materiële budget van de Dienst van het Koninklijk Huis (functionele kosten (art. 2) van de begroting van de Koning). Uit dit budget worden de uitgaven gedaan voor de instandhouding van het rijtuigenpark (auto's, paarden en rijtuigen).

restauratie GKAvdV
 
rontgenfoto

onderzoek Gouden Koets

Aan de daadwerkelijke restauratie gaat een intensief onderzoek vooraf. De koets wordt daartoe na Prinsjesdag 2015 gedeeltelijk gedemonteerd. Een interdisciplinair team van in- en externe experts, onder toeziend oog van een Raad van Advies, buigt zich over vraagstukken als: welke koetsonderdelen zijn origineel en welke niet? Wat is de staat van verschillende onderdelen? Kunnen ze worden hersteld, of is het noodzakelijk delen te vervangen? En hoe verhouden de voorgenomen restauratiewerkzaamheden zich tot de historische waarde en functie van de koets?

Restauratie en Reconstructie

Op basis van de onderzoeksresultaten wordt vervolgens de tijd genomen om een gedegen behandelplan te formuleren. Naast de inzet van de rijtuigschilder en –timmerman en de koetshuisbeheerder van het Koninklijk Staldepartement en de schilderijenrestaurator van de Koninklijke Verzamelingen, wordt gezocht naar uiteenlopende partijen om de vaak specialistische deelprojecten op een hoogwaardige wijze uit te voeren.

vergulden AvdV
panelen van verouderde vernis ontdaan

Belangrijke uitgangspunten zijn het behoud van oorspronkelijk materiaal waar mogelijk (restauratie) en kwalitatief hoogwaardige en op historisch onderzoek gestoelde vervanging waar nodig (reconstructie). Met deze uitgangspunten als richtsnoer worden de geschilderde panelen minutieus gerestaureerd en van hun verouderde vernis ontdaan. Kleine beschadigingen worden zorgvuldig geretoucheerd, wat wil zeggen dat alleen ontbrekende delen worden ingevuld om zoveel mogelijk van de originele verflaag in het zicht te laten. Tenslotte worden de panelen voorzien van een nieuwe iets gele vernislaag om daarmee de koets het verouderde karakter te geven waar ook bij de bouw van de koets naar werd gestreefd.

De textiele afwerking van het koetsinterieur wordt plaatselijk hersteld. Zo wordt recht gedaan aan het monnikenwerk van de Amsterdamse meisjes en vrouwen die er aan werkten. Zij voorzagen toentertijd het koetsplafond, de kussens en de wandbekleding van meer dan 15 miljoen borduursteekjes! Ook het vergulde exterieur van de zogenaamde kast wordt plaatselijk gestabiliseerd en terughoudend bijgewerkt. De historische bladgoudvergulding blijft daarbij bewaard.

interieur
onderstel schade

roestvorming bij het onderstel

De bestaande bladvergulding kan helaas niet worden bewaard bij de door oxidatie aangetaste vergulde metalen delen van het onderstel. De afwerking op deze onderdelen is zorgvuldig opnieuw opgebouwd en voorzien van een traditionele bladvergulding.

Het dak met beeldengroep

Het dak was, om lekkage te voorkomen, al eens hersteld en overschilderd. Onderzoeken tonen aan dat hierbij de oorspronkelijke bladvergulding verloren ging. Het dak wordt daarop constructief nagelopen en waterdicht gemaakt, waarna de oorspronkelijke vergulde afwerking kan worden gereconstrueerd. De sleets geworden beeldengroep op het dak en de dakrand worden op een vergelijkbare wijze hersteld. Bijzonder terughoudend is de behandeling van de heraldische wapens die de dakrand sieren, om ook hier zoveel mogelijk origineel materiaal te bewaren.

beeldengroep GoudenKoets AvdV
Rood leren draagriem van de Gouden Koets

Draagriemen vervangen

Onderdelen als de rood leren draagriemen, waarin de kast van de koets hangt en die zo de vering vormen, worden eveneens vervangen. Hierbij wordt een beroep gedaan op de Nederlandse zadelmaakster in dienst van het Britse Hof. De met de hand doorgestikte lederen riemen vormen een essentieel onderdeel van de constructie. Ze moeten die functie te allen tijde en ongeacht het gebruik van de koets veilig kunnen vervullen.

 

Renovatie van de wielen

Datzelfde geldt voor de wielen. Die worden ‘gekrompen’ om hun dragende functie zeker te stellen. Daarbij worden de metalen velgen verhit zodat ze uitzetten. Gloeiend heet worden ze om het houten wiel gelegd. Met water wordt de velg vervolgens afgekoeld waardoor het metaal krimpt en het houten wiel weer strak omspant.

wielen AvdV

Het bokkleed

Als gevolg van blootstelling aan de elementen laat de toestand van de galabok sterk te wensen over. Ook dit kwetsbare onderdeel van de koets was al eens vervangen. Met scherp oog voor de historische details en materiaalvoering wordt de textiele afwerking van de bok volledig vervangen. Een bewaard gebleven fragment van het oorspronkelijke bokkleed uit 1898 dient daarbij als streefbeeld.

Het opnieuw geborduurde bokkleed wordt aangebracht op de bok.
Oorspronkelijk bokkleed
 

Vakmanschap uit binnen- en buitenland

Bij de restauratie en de reconstructie van verschillende koetsonderdelen is een groot aantal restauratoren en ambachtslieden betrokken. Naast restauratoren met een wetenschappelijke museale achtergrond en experts op het gebied van rijtuigen is er ook een sterke behoefte aan gespecialiseerde ambachtslieden voor het leveren van nieuw hoogwaardig (vuur)verguld-, borduur, stoffeer- en leerwerk. Allen worden, net als bij de bouw van de koets aan het eind van de negentiende eeuw, geselecteerd op basis van hun vakmanschap. Vestiging in Nederland geniet de voorkeur. Dat in voorkomende gevallen toch wordt uitgeweken naar buitenlandse leveranciers maakt duidelijk dat de instandhouding van historische ambachten in Nederland blijvend aandacht behoeft. Het is tevens de reden waarom de inzet van leerlingen en studenten gedurende het gehele project is gestimuleerd.

GOUDEN KOETS: voortgang van de restauratie

 

Van 18 juni 2021 t/m 27 februari 2022 te zien in het Amsterdam Museum