21-12-2020 Op eerste kerstdag 2020 spreekt Koning Willem-Alexander zijn kersttoespraak uit vanuit de Chinese Zaal in Huis ten Bosch. Deze kamer, met een monumentaal achttiende-eeuws interieur, bevindt zich in het van oorsprong zeventiende-eeuwse representatieve middendeel van het woonpaleis van het koninklijk gezin.
Metamorfose
In opdracht van stadhouder Willem IV werd Huis ten Bosch vanaf 1733 verbouwd, naar ontwerp van de beroemde ontwerper en architect Daniël Marot. Ook de appartementen aan weerszijde van de Oranjezaal, waar ook de Chinese Zaal onderdeel van uitmaakt, ondergingen een metamorfose. In de Vestibule, direct naast de toegangsdeur naar de Chinese Zaal, hangen dan ook passend de levensgrote portretten van Willem IV en zijn vrouw Anna van Hannover.
Chinoiserie-elementen
Verdere veranderingen aan de kamer vinden plaats vanaf 1767, ten behoeve van de net gehuwde stadhouder Willem V en zijn echtgenote Wilhelmina van Pruisen. In deze periode komt het huidige interieur grotendeels tot stand. De inspiratie kwam van de toen en vogue fascinatie voor Chinese en andere Oost-Aziatische kunst, die men importeerde of probeerde na te maken. Dit resulteerde in een inrichting met zogenaamde chinoiserie-elementen. Zo zijn op de hoeken van het stucplafond in de Chinese Zaal figuren met parasols uitgebeeld die zijn gebaseerd op Franse en Engelse chinoiserie-ontwerpprenten. Verder bevat de kamer betimmeringen van imitatielakwerk en zijn tussen de vensters Chinese achterglasschilderingen met figuren en fruitstillevens aangebracht. De Chinese Zaal was in deze periode in gebruik als antichambre van de prinselijke slaapkamer. De slaapkamer, tegenwoordig de Japanse Zaal, werd eveneens in deze stijl ingericht.
Chinese Zaal: Zitmeubelen
Van Chinese makelij zijn ook het van oorsprong 1454-delige chine de commande-servies en de zijden stoffen waarmee het ameublement in de kamer oorspronkelijk was bekleed. Deze werden op 21 juni 1791 aan het stadhouderlijk paar aangeboden door Ulrich Gualtherus Hemmingson. Hemmingson was tot kort daarvoor hoofd van het VOC-handelskantoor te Guangzhou, in Nederland toen bekend als Kanton. Uit een brief aan haar dochter blijkt dat Wilhelmina van Pruisen, van wie bekend is dat zij een voorliefde had voor Chinese kunst, diep onder de indruk was van dit omvangrijke geschenk. Op de zijden stof zijn scènes geborduurd die onder andere wandelende dames en vliegerende kinderen uitbeelden. De set zitmeubelen die ermee werd gestoffeerd is waarschijnlijk naar aanleiding van het geschenk gemaakt en bestaat uit twee canapés en tien fauteuils, waarvan twee in een groter formaat. De zitmeubelen zijn tegenwoordig gestoffeerd met een geprinte replica van de originele geborduurde zijden stof.
Horrix en Carlini
De uit Duitsland afkomstige meubelmaker Matthijs Horrix was de belangrijkste leverancier van meubelen aan het stadhouderlijk hof. In 1790 en 1791 vervaardigde hij meerdere meubelen voor de Japanse Zaal in Huis ten Bosch, waaronder de kast van de opvallende console-pendule. De klok was bestemd voor de Japanse Zaal, maar kreeg al snel een plek in de Chinese Zaal. Zo'n veertig jaar daarvoor werden de twee opvallende consoletafels vervaardigd door de beroemde Italiaanse beeldhouwer Agostino Carlini. De zwart geschilderde en vergulde consoletafels zijn uitgevoerd in een Hollandse, maar uitbundige, variant van de rococostijl. Al lange tijd maken de consoletafels onderdeel uit van het interieur van de Chinese Zaal. Hoewel de tafels van eerdere datum zijn dan de meeste andere objecten in de kamer, sluiten ze, mede door de kleurstelling, goed aan op de chinoiserie-elementen in het interieur.
behang
Het meest in het oog springende element in de Chinese Zaal is evenwel het kleurrijke papieren behang, dat in China speciaal werd vervaardigd voor de export naar het Westen en omstreeks 1770 in een Kantonees atelier werd geproduceerd. Hoewel dit behang werd gemaakt voor de export, bleef het Chinese karakter sterk behouden. Zowel de iconografie als de uitvoering van het behang zijn typisch Chinees. Op het behang zijn verschillende scènes te zien die het plattelandsleven uitbeelden. Ook zijn er verschillende stadia van de rijstbouw op het behang uitgebeeld. Dat is niet zonder toeval en paste bij het officiële beeld dat de Chinese keizer wilde uitdragen: China als harmonieus, geordend en hardwerkend land. Een bekend voorbeeld hiervan is een reeks prenten die in 1696 in opdracht van Keizer Kangxi werd vervaardigd door Jiao Bingzhen. Deze reeks, met de naam Yuzhi gengzhi tu, bestaat uit 46 prenten die de verschillende stadia van de rijstbouw en productie van zijde uitbeelden. Het onderstaande beeld van een boer en een waterbuffel, een detail uit het behang, is een directe verwijzing naar deze prentenreeks.
Aangezette stroken
Het grondpapier dat bij de restauratie in de jaren negentig onder het behang werd aangetroffen, wijst uit dat het behang pas in of na 1805, en daarmee in opdracht van raadpensionaris Rutger Jan Schimmelpenninck of Koning Lodewijk Napoleon, in de Chinese Zaal moet zijn aangebracht. Aangezette stroken en uitgeknipte figuren, die aan het behang zijn toegevoegd, doen wel vermoeden dat het ook al eerder en misschien elders in Huis ten Bosch is gebruikt, waarmee geen eenduidig antwoord kan worden gegeven op de vraag wie het behang verwierf: Willem IV, Willem V, raadpensionaris Schimmelpenninck of Lodewijk Napoleon?
Chinese zaal
Kort nadat de stadhouderlijke familie in 1795 genoodzaakt was te wijken naar Engeland, gaf het College van Administratie van de Bataafse Republiek opdracht “alle goederen op het Huis in ’t Bosch except de meubelen behoorende tot de Chineese kamers te doen verkoopen”. Ook toen al werden de interieurs van de Chinese en Japanse Zaal uniek gevonden en vond men het waard ze te behouden. Mede door deze beslissing is het bijzondere interieur van de Chinese Zaal aan ons overgeleverd.
