05-08-2020     Op 30 juni 2020 ontvingen koning Willem-Alexander en koningin Máxima een groep ‘uitblinkers’ voor een lunch in de Grote Balzaal van Paleis Noordeinde. Sinds 2006 worden deze uitblinkerslunches een paar keer per jaar georganiseerd. De koning en koningin nodigen hiervoor Nederlanders uit die recentelijk een prijs of andere onderscheiding hebben ontvangen voor een bijzondere prestatie. Vanwege de maatregelen rondom het coronavirus werd de lunch ditmaal georganiseerd in de Grote Balzaal in plaats van in de Marot-eetzaal. De Grote Balzaal is in de loop der tijd meermaals van uiterlijk veranderd en voor ieder evenement, lunch of diner worden de tafels gedekt met de mooiste serviezen, bestekken, tafelgoed en bloemcreaties.

 
intro grote balzaal Maarten schuth
 

Grote Balzaal

In het hart van Paleis Noordeinde werd in 1822, op de plaats van de 17de eeuwse Grote Zaal, de huidige Grote Balzaal gerealiseerd, naar een ontwerp van Bartholomeus Wilhelmus Henricus Ziesenis. De zaal, met de twee annexen, strekt zich uit over vrijwel de gehele breedte van het paleis. Voor deze twee zijruimtes werden de oorspronkelijke binnenplaatsen overkapt. Hierdoor komt er geen natuurlijk licht meer in de zaal. Ondanks het ontbreken van natuurlijk licht, werd juist licht een belangrijk kenmerk van de ruimte. De wanden van de zaal werden uitgevoerd in stucmarmer, oftewel scagliola, dat kaarslicht prachtig weerkaatst. De grote wandspiegels ondersteunden dit effect. Een ordonnansofficier van koning Willem I verwoordde de sfeer: ‘De tafel beladen met prachtige schotels, duizenden kaarsen, de prachtige kostuums, de grandeur van de zaal zelf, straalden rijkdom uit.'

Grote balzaal kate
kroonluchter maarten schuth

Licht in de zaal

Omstreeks 1850 vervingen koning Willem III en koningin Sophie de bestaande kristallen kroonluchters door de vuurvergulde kronen, torchères (grote kandelabers) en wandarmen, die van oorsprong waren besteld voor het paleis in Brussel. Hiermee kreeg de zaal zijn huidige vorm. Duizenden kaarsen, zoals hierboven beschreven, telde de zaal niet, maar wel 636 stuks. Deze kaarsen werden rond 1900 vervangen door gloeilampen. Momenteel worden de kroonluchters en torchères voorzien van ledkaarsen. Deze nieuwe verlichting is veel duurzamer in vergelijking met de bestaande halogeenlampen en benadert het licht van de kaarsen, dat ruim een eeuw geleden in de zaal schitterde.

Brand in Paleis Noordeinde

Een grote uitslaande brand verwoestte in mei 1948 een aantal historische vertrekken in het middendeel van het paleis. De schade was enorm en ook de Grote Balzaal was een ravage. Het zwaar beschadigde dak werd tijdelijk gedicht met golfplaten. Het echte herstel liet op zich wachten tot aan het begin van de jaren zestig. Deze en de latere grondige restauratie in de jaren 1977-1983 zorgden ervoor dat de zaal weer in oude luister werd hersteld.

brand balzaal
uitblinkerslunch30 6 20

Een zaal voor grote ontvangsten

In de tijd van koning Willem III en zijn vrouw Sophie werd in de balzaal nog volop gedanst, maar in de loop der tijd is de functie van danszaal verloren gegaan. Wel klonk in de Grote Balzaal van 1985 tot en met 2013 nog jaarlijks muziek aan de vooravond van koninginnedag met het traditionele koninginnedagconcert. Vandaag de dag wordt de zaal voornamelijk gebruikt voor grote bijeenkomsten en ontvangsten, zoals de uitreiking van de Appeltjes van Oranje. Daarnaast kan de zaal ook worden gebruikt als eetzaal voor grote officiële diners, zoals in maart 2018 voor de koning en koningin van Jordanië. Bij zo’n diner biedt de zaal plaats aan maximaal 120 personen. Bij de uitblinkerslunch van 30 juni 2020 bood de grootste zaal van het paleis nog slechts plaats aan 20 personen.

Het dekken van de tafels

De tafels in de verschillende paleizen worden met precisie gedekt door de specialisten van het departement Hofmaarschalk. De medewerkers van de linnenkamer zorgen voor de tafelkleden en servetten, vanuit de zilver- en servieskamer worden de vele serviesonderdelen en siervoorwerpen geplaatst en de specialisten van de bloemenkamer maken passend bij iedere gelegenheid bloemencreaties. Wanneer de kaarsen branden en het water en de witte wijn zijn ingeschonken, kan men aan tafel. Alles op tafel, zoals de siervoorwerpen, het (glas)servies en bestek, onderstreept de aard van de gelegenheid. Zo worden er bijvoorbeeld grotere en zwaardere stukken gekozen voor een staatsbanket. Bij het diner voor de koning en koningin van Jordanië sierden delen van het 'Amsterdams plateau’ de tafels. De bloemenkamer maakte voor deze gelegenheid creaties van volle, zwaardere bloemen in kleuren passend bij de edelstenen in de zilveren ornamenten.

eisenloeffel tafelgarnituur
goudrand servies

Tijdens de uitblinkerslunch zitten de gasten traditiegetrouw verspreid over vier tafels en wisselen de koning en koningin tussen de gangen van tafel. Door deze intiemere opzet is het voor de aanwezigen mogelijk om echt met elkaar in gesprek te gaan, hetgeen past bij het laagdrempeliger karakter van deze lunches. De bloemen op de tafels zijn laag geschikt, zodat men elkaar goed kan zien. Ook de speelse en luchtige opmaak van de bloemen en het gebruik van materialen als glas onderstreept het informele en toegankelijke karakter van de bijeenkomst. Tot slot worden er kleine zilveren tafelversieringen geplaatst. Gegeten wordt van het ‘goudrand’ servies, dat in 1980 door - de toen net aangetreden - koningin Beatrix werd besteld voor gebruik in Paleis Noordeinde. Het nieuwe servies, Blossom Panache, wordt doorgaans gebruikt bij officiële diners, zoals ook bij het diner voor Jordanië.

De keuken serveert

De grote keuken van waaruit maaltijden voor onder meer lunches en diners worden geserveerd, bevindt zich op de zolderverdieping van het paleis, boven de Groene Antichambre, Kleine Balzaal en Balkonkamer. In de keuken, die in 2014 werd aangepast aan de eisen van deze tijd, kunnen maaltijden worden bereid voor maximaal 140 personen.

keuken1
menukaart1

De menu’s sluiten aan bij het seizoen, de aard van de gelegenheid en moeten technisch uitvoerbaar zijn om gelijktijdig uit te serveren aan grote gezelschappen. Bij lunches en diners is het menu meestal opgebouwd uit een koud voorgerecht, gevolgd door een soep, een hoofdgerecht waarin vlees of vis centraal staat en tot slot een dessert. Nadat de gerechten de keuken hebben verlaten, worden ze normaliter aan de tafel door lakeien uitgeserveerd, waarbij de gasten zelf hun eten van de schaal nemen. Bij kleinere diners en lunches, zoals de uitblinkerslunch, wordt meestal alleen het hoofdgerecht op deze wijze geserveerd en worden de overige gerechten opgemaakt op het bord opgediend. In verband met het waarborgen van de 1.5 meter afstand werden bij de uitblinkerslunch van 30 juni jongstleden de voorgerechten vlak voor de komst van de gasten op de tafels geplaatst en werden de overige gangen in buffetvorm geserveerd in de annexen. Nadat de koning zijn welkomstwoord had uitgesproken startten de gasten aan het voorgerecht.

Online zomeropenstelling 2020