17-03-2019 Vandaag is het precies 170 jaar geleden dat koning Willem II overleed in het door hem zeer geliefde Tilburg. Reden om terug te blikken op zijn overlijden en de begrafenis.
Uitrusten in Tilburg
Toen koning Willem II te paard naar het Binnenhof reed om de eerste vergadering van de beide Kamers der Staten-Generaal op 13 februari 1849 te openen, viel het omstanders op dat de koning er slecht uit zag. Een maand later, op 13 maart, besloot de koning dan ook om in Tilburg uit te rusten. Aangekomen op het ‘Oude Paleis’ in Tilburg gebruikte de koning een lichte maaltijd en rookte rond een uur of negen nog een sigaar. Maar toen de koning het om twee uur ’s nachts heel benauwd kreeg, werd direct hulp gezocht bij geneesheren uit de omgeving. De artsen Van Hees en Haes probeerden met een aderlating en een voetbad de pijn van de koning te verlichten, maar veel hielp het niet. Willem ijlde de hele nacht door en verloor af en toe zelfs zijn bewustzijn.
de krachten ontzinken
Op 16 maart arriveerde Anna Paulowna. De koningin mocht haar man niet zien, omdat dit te veel zou kunnen zijn voor de zieke koning. Ze had even achter de deur geluisterd en vertrok enigszins opgelucht: “ik heb zijne dierbare stem gehoord”. Maar die nacht overleed de koning rond half 3 nadat hij zijn laatste woorden uitsprak: “Ik gevoel mij de krachten ontzinken”. Anna Paulowna was zo aangegrepen dat ze zich wanhopig vastklemde aan het levenloze lichaam van haar man.
Opgebaard in Groot Tenue
Koning Willem II, een liefhebber van uiterlijk en ceremonieel vertoon, werd bij zijn overlijden omringd met ceremonie. Zo lag de overleden koning in het Groot Tenue, dat hij ook had gedragen tijdens zijn inhuldiging, achttien dagen lang opgebaard in de sterfkamer van zijn Tilburgse ‘paleis’. Een anonieme verslaggever meldde het volgende: ‘Ik heb den Koning gezien, twee dagen na zijnen dood. Men had van zijne canapé eene soort van paradebed gemaakt. Daar lag hij in zijn geliefkoosd costuum; militaire uniform en het gewone mutsje op het hoofd; de epauletten op de schouders. […]’ Toen de nieuwe koning, Willem III, uit Engeland terugkeerde op 21 maart werden vierendertig weken rouw afgekondigd vanaf de dag van de begrafenis.
Rouwstoet
De doodskist werd op 3 april van Tilburg naar de rouwkamer van de Rotterdamse marinewerf vervoerd. De volgende ochtend kondigden 101 minuutschoten het vertrek van de rouwstoet aan naar Delft waar de begrafenis plaats vond in de Nieuwe Kerk. De lijkkist was bedekt met een zwart fluwelen kleed, waarop de heldendaden van de overleden koning in zilver waren geborduurd: Quatre-Bras, Waterloo, Fuentes de Onora, Ciudad-Rodrigo, Badajoz, Arapides, Salamanca, Vittoria, Hasselt en Leuven, Nivelle en Pyrenées. Op het rouwkleed lagen de epauletten, de sjerp, het hoofdtooisel en twee sabels die de koning eerder tijdens plechtige gelegenheden had gedragen. De lijkstoet arriveerde om half twaalf bij de kerk, waarbij het laatste saluut van 101 minuutschoten klonk. Na de begrafenisceremonie werd de doodskist ontdaan van versierselen. Bij de ingang van de grafkelder legde koning Willem III een door Anna Paulowna gevlochten krans op kist en sprak de volgende woorden uit: “In naam van het Koninklijke Huis en van het Nederlandsche Volk leg ik dezen krans op de lijkkist mijns waardigen Vaders. Ik hoop zijne voetstappen te zullen drukken.” Destijds was het niet de gewoonte dat vrouwen een begrafenis bijwoonden. Daarom waren Anna Paulowna en prinses Sophie niet aanwezig bij de ceremonie. Die middag mochten zij nog afscheid nemen in de koninklijke grafkelder.
Sterfkamer
De sterfkamer in ‘het oude paleis’ in Tilburg bleef onaangeroerd. Zo was bijvoorbeeld het kistje waaruit de koning vermoedelijk zijn laatste sigaar had gepakt nog ter plaatse. In 1872 werd besloten deze woning in Tilburg te slopen en de inboedel over te brengen naar de Tilburgkamer, een daarvoor speciaal gereconstrueerde sterfkamer in Paleis Soestdijk.
Toen koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma zich in 1891 bezighielden met de inrichting van het Koninklijk Huisarchief werd besloten dat één van de museumkamers, die ook de naam Tilburgkamer kreeg, werd ingericht met meubels uit de sterfkamer van Willem II. De overige objecten gingen naar het museum zelf. Tot 1980 was de Tilburgkamer te bezichtigen op het Koninklijk Huisarchief.