15-10-2018   Op 23 en 24 oktober brengen koning Willem-Alexander en koningin Máxima op uitnodiging van koningin Elizabeth II een staatsbezoek aan het Verenigd Koninkrijk. Een zoektocht in de geschiedenis toont al snel de onlosmakelijke band tussen Engeland en Nederland. Huwelijken, oorlogen, ballingschappen en later ook staatsbezoeken vullen de tijdlijn van de buurlanden verbonden door de Noordzee. De eerste handelsverdragen dateren al uit het begin van de dertiende eeuw. Met het opkomende protestantisme in de zestiende eeuw intensiveert de complexe geschiedenis van aantrekken en afstoten tussen de “North Sea Neighbours’.

 
intro engeland
 
 
Robert Dudley

EEN ENGELSE SOUVEREIN?

Pas in 1581, meer dan dertien jaar na het begin van de 80-jarige oorlog, besloot de Staten-Generaal het gezag van de Spaanse koning Filips II niet langer te aanvaarden: de Nederlanden verklaarden hun onafhankelijkheid in het Plakkaat van Verlatinghe. Nu was de weg vrij om de souvereiniteit over de Nederlanden aan te bieden aan de bondgenoten Frankrijk en Engeland. Eerst vroegen de opstandelingen aan de hertog van Anjou, de broer van de Franse koning. Maar toen in 1584 de hertog uit onvrede vertrok en Willem van Oranje overleed, moest er gezocht worden naar een andere oplossing. De positie van landvoogd werd respectievelijk aangeboden aan Hendrik III, koning van Frankrijk, en koningin Elizabeth I van Engeland. Beiden bedankten voor de “eer”. Maar koningin Elizabeth, huiverig voor de Spaanse opmars onder leiding van de hertog van Parma, stuurde in december 1585 de graaf van Leicester naar de Nederlanden.

De graaf van Leicester, Robert Dudley, werd door de Staten-Generaal aangesteld als landvoogd en prins Maurits werd benoemd tot stadhouder van Holland en Zeeland. Het boterde echter niet tussen de nieuwe landvoogd en de nieuwe stadhouder. De graaf kon niet op veel enthousiasme rekenen van Holland. Al in zijn tweede jaar als landvoogd bleek dat koningin Elizabeth I bezig was met een verzoeningsoffensief richting Spanje en hoopte dat ze via de graaf van Leicester ook de Nederlanden daartoe kon bewegen. Na een poging van de graaf om prins Maurits en Johan van Oldenbarnevelt te arresteren, was er geen vertrouwen meer in hem en verdween hij van het toneel.

Commissie van graaf van Leicester en de Raad van State voor de prins Maurits als bevelhebber over een compagnie van 200 ruiters
Amalia van solms

ELIZABETH STUART AAN HET HAAGSE HOF

Eén van de krachtigste middelen om je te verzekeren van internationale bondgenoten was een dynastiek huwelijk. Prins Maurits is nooit getrouwd geweest, maar heeft wel nog gedongen naar de hand van een Engelse koningsdochter. De mooie Elizabeth Stuart was een gewilde huwelijkskandidaat en trouwde op 24 februari 1613 met een neef van prins Maurits, Frederik V, keurvorst van de Palts. Toen Elizabeth en Frederik samen naar het vaste land vertrokken, werden ze in Vlissingen feestelijk ontvangen door prins Maurits en prins Frederik Hendrik. De familieband met de Oranjes kwam hen later goed van pas toen de ‘winterkoning’ en ‘winterkoningin’ moesten vluchten uit Bohemen. Vanaf 1621 betrokken zij een huis aan de Kneuterdijk, waarbij Frederik Hendrik zijn oog liet vallen op een hofdame van Elizabeth Stuart. Op 4 april 1625 trouwde ‘Mooi Heintje’ met Amalia van Solms.

Willem II en Maria Henrietta Stuart

Stadhouder Frederik Hendrik en Amalia van Solms spaarden kosten nog moeite om de ideale huwelijkspartners voor hun kinderen te vinden. Zo trouwde op 12 mei 1641 prins Willem van Oranje op veertienjarige leeftijd met de negenjarige dochter van de Engelse koning Karel I in de kapel van Whitehall Palace. Eigenlijk zou Maria Henrietta nog tot haar twaalfde jaar in Engeland blijven, maar vanwege de dreigende burgeroorlog tussen de royalisten en het parlement werd ze in maart 1642 al naar de Nederlanden gebracht. In 1649 werd haar vader onthoofd en kwam er een einde aan het Koninkrijk. Meteen werd het Engelse Gemenebest opgericht met vanaf 1653 Oliver Cromwell als ‘Lord Protector’. Ook in de Nederlanden verliep het niet soepel want in 1650 overleed stadhouder Willem II, acht dagen voor de geboorte van zijn zoon. Daarmee brak in Nederland het eerste stadhouderloze tijdperk aan. Zonder soeverein vorst lag de politieke macht in Engeland nu bij het Parlement en werden de Nederlanden bestuurd door de Staten-Generaal.
Lees meer over de geschiedenis van Willem II en Maria Henrietta.

Stadhouder Willem II & Maria Henriëtta

tocht chatham

ENGELS-NEDERLANDSE OORLOGEN

Ook Cromwell zag de overeenkomsten die het ontbreken van een eenhoofdig leiderschap met zich meebracht en probeerde een bondgenootschap te sluiten met de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden om zo de handelspositie van beide landen te bevorderen. Het door hem gestuurde Engelse gezantschap verliet Den Haag zwaar ontstemd. Als gevolg van deze mislukte onderhandelingen nam het Engelse parlement de Akte van Navigatie aan. Eén van de politieke krachten hiervan was de fanatieke George Downing, naar wie Downing Street vernoemd is. In 1657 stuurde Cromwell Downing als ambassadeur naar de Nederlanden. Alle spanningen op het gebied van handel en politiek ontlaadden zich in de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog. Acht grote zeeslagen waren het gevolg. In 1654 werd vrede gesloten, maar wel met de voorwaarde dat er nooit meer een Prins van Oranje als stadhouder of admiraal benoemd zou worden: dit werd in het geheime document, de Akte van Seclusie, door Johan de Witt opgenomen. Mede door intriges van Downing barstte in1665, elf jaar na de eerste oorlog, de volgende bom. De Tweede Engels-Nederlandse Oorlog bereikte zijn ontknoping bij de Nederlandse overwinning in Chatham in juni 1667. Een maand later, op 31 juli, werd de Vrede van Breda getekend en werd met het Eeuwig Edict het stadhouderschap afgeschaft.

William & Mary

Dit Eeuwig Edict hield geen stand. In het ‘Rampjaar’ 1672 werd namelijk steun gezocht bij Willem III en werd hij tot stadhouder benoemd van Holland en Zeeland. Later volgden ook de overige gewesten. Willem trouwde op 14 november 1677 met de vijftien jaar oude Maria Stuart, de dochter van de Engelse Jacobus II. Na het overlijden van koning Karel II in 1685 volgde de streng katholieke Jacobus II hem op. In 1688 nodigden zeven Engelse protestanten, ‘de onsterfelijke zeven’, Willem III uit hen van de katholieke monarchie te bevrijden. Willem III waagde met een leger de overtocht naar Engeland ‘om de wetten en vrijheden van dat land te herstellen’. Op 11 april 1689 tekende Willem III de ‘Bill of Rights’. In datzelfde jaar werden Willem en Maria gezamenlijk gekroond tot koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland. In navolging van het Plakkaat van Verlatinghe argumenteert de ‘Bill of Rights’ het recht van de burgers om in opstand te komen tegen een tirannieke autoriteit. Ook de krooneed die Willem III en Mary aflegden reflecteerde deze revolutionaire ideeën. Zo zworen zij te regeren volgens de statuten, wetten en gebruiken van het parlement. In 1695 stierf Maria II aan de pokken en Willem III overleed in 1702. Omdat ze geen kinderen hadden, volgde in de Republiek het Tweede Stadhouderloze tijdperk. Willem III had Johan Willem Friso als universeel erfgenaam aangewezen, maar ook de Pruisische koning Frederik I maakte aanspraak op de erfenis. De successiekwestie werd pas in 1732 opgelost met het Traktaat van Partage.
Lees meer over de geschiedenis van Willem III en Maria.

Willemiii maria

Engels-Nederlands Huwelijk

Midden in de erfenisstrijd overleed Johan Willem Friso en erfde zijn zoon Willem IV het stadhouderschap van Friesland. In 1718 werd hij tot stadhouder van Groningen benoemt en een paar jaar later volgden ook Drenthe en Gelderland. Als huwelijkskandidaat werd opnieuw gekeken naar een Engelse koningsdochter. De onderhandelingen voor een huwelijk met Anna van Hannover waren al jaren aan de gang, maar toen in het Traktaat van Partage werd bepaald dat Willem IV de titel Prins van Oranje mocht dragen, werd hij ook voor deze koningsdochter een interessante partij. Vol lof werd over dit huwelijk op 25 maart 1734 in het paleis van St. James in Londen geschreven “de Magnificentie is zoo groot en volkomen geweest, dat men nimmer diergelyke in dit Koningryk gezien heeft”.

Stadhouder Willem IV en Anna van Hannover

brief Kew

Samen tegen Napoleon

Toen de zoon van Anna van Hannover en Willem IV, Willem V, in 1795 met zijn gezin moest vluchten voor de Franse Troepen onder Napoleon, was Engeland zijn ‘safe haven’. Na aankomst verbleven ze een aantal weken in het Kew Palace. Vanwege de rode bakstenen werd dit ook wel Dutch House genoemd. Onder druk van de Britse premier William Pitt schreef Willem V hier zijn brieven van Kew, waarin hij de Nederlanders aanspoorde om in opstand te komen tegen de Fransen. Ook droeg hij de koloniale gebieden van de Nederlanden over aan de Engelsen om te voorkomen dat ze in handen zouden vallen van de Fransen. Om dit te bevestigen stuurde hij een brief aan koning George III met het verzoek de Nederlandse kolonies te bezetten. Na een kort verblijf in Kew Palace verhuisde Willem V samen met zijn gezin naar Hampton Court Palace. Europa verbroederde zich in de strijd tegen de gemeenschappelijke vijand Napoleon.


Terug naar Nederland

Ondertussen werd Nederland geregeerd door de patriotten, koning Lodewijk en vooral Napoleon Bonaparte. Met name de laatste jaren van de Nederlandse inlijving bij Frankrijk ontstond er steeds meer onvrede onder de Nederlandse burgers. Er kwam een onderlinge verbroedering en een verlangen naar de tijd voor de revolutie. Willem Frederik, de zoon van Willem V, vertrok in april 1813 naar Engeland om in gesprek te gaan met de Britse minister van Buitenlandse Zaken, Lord Castlereagh. Castlereagh garandeerde op 18 mei 1813 Willem de bevrijding van Nederland en het herstel van de Oranje dynastie om zo stabiliteit in Europa te garanderen. Een paar maanden later verloren de Fransen van de geallieerden de Slag bij Leipzig en werd de Prins van Oranje benaderd. Met de Engelse fregat ‘The Warrior’ keerde Willem Frederik terug naar Nederland en kwam aan op het strand van Scheveningen waar hij achttien jaar eerder met zijn familie het land had ontvlucht.

Oranjevlag van Jacob Willem Pronk

Geïnspireerd door Engeland

Ondertussen groeide de latere koning Willem II op in Berlijn, maar moest op last van zijn vader zijn opleiding vervolgen in Oxford. Na zijn studie streed de Prins van Oranje als adjudant mee aan de zijde van de Engelse opperbevelhebber, de Hertog van Wellington, in de frontlinies tijdens de verschillende Napoleontische oorlogen met als hoogtepunt de Slag bij Waterloo. Aangekomen in Nederland bleef zijn fascinatie voor de Gotische bouwstijl van de Oxfordse universiteitsgebouwen bestaan. Willem II liet verschillende gebouwen ontwerpen met deze stijl als uitgangspunt: het Willemsparkhof werd nooit gerealiseerd, maar de kapconstructie van de Gotische Zaal doet wel degelijk denken aan die van Christ Church Hall in Oxford.

ontwerp zorgvliet
koning Willem II en koningin Anna Paulowna in de Gotische Zaal

Emma

St. George’s Chapel

Koning Willem III was in Engeland toen zijn vader overleed. Zijn relatie met de Engelse koningin Victoria was enigszins stroef. Koningin Victoria had vooral een goede band met zijn eerste vrouw koningin Sophie. De stroeve relatie veranderde toen koning Willem III aanwezig was op het huwelijk van prins Leopold met Helena van Waldeck-Pyrmont. De zoon van koningin Victoria trouwde met de zus van koningin Emma in de St. George’s Chapel op 27 april 1882. Samen met haar vader, de vorst van Waldeck, mocht koning Willem III de bruid naar het altaar begeleiden. Koning Willem III was gekleed in groot generaals-tenue. Koningin Emma droeg voor de feestelijke gelegenheid een donkerrode galajapon.


Wilhelmina in Londen

Toen in mei 1940 de Duitse Weermacht Nederland binnenviel, week koningin Wilhelmina uit naar Londen omdat zij niet in handen wilde vallen van de Duitsers. Nog voordat de ministers op de hoogte werden gebracht, stak de daadkrachtige koningin de Noordzee over op de Britse torpedojager ‘Hereward’. Vanuit Londen hield de koningin toespraken via Radio Oranje om het Nederlandse volk moed in te spreken, ook poogde zij leiding te geven aan het verzet en steunde ze de Engelandvaarders. Aan het eind van de oorlog keerde de koningin terug naar Nederland. In juli 1946 bracht Wilhelmina een officieel bezoek aan Londen waar ze 36 paarden aanbood aan koning George VI “uit erkentelijkheid voor het aandeel dat de ‘Household cavalry’ gehad heeft in de bevrijding van ons land”.

Koningin Wilhelmina biedt paarden aan
Menukaart van het  'State Dinner' aan boord van de Britannia

Bezoeken

De band tussen het Engelse en het Nederlandse koningshuis is in het verleden regelmatig bevestigd. Zo was koningin Elizabeth op 30 april 1962 aanwezig bij het zilveren huwelijksfeest van koningin Juliana en prins Bernhard in de Spiegelzaal van het Amstelhotel. De koningin-moeder stuurde het jubilerend paar 'a tiny gift’. Verschillende staatsbezoeken en officiele bezoeken werden over en weer gebracht. Koningin Elizabeth en prins Philip kwamen op 25 maart 1958 naar Nederland voor een driedaags staatsbezoek. Zij hadden een druk programma met onder meer een bezoek aan het Rijksmuseum, een galadiner in de Burgerzaal van het Koninklijk Paleis Amsterdam, een bezoek aan Paleis Huis ten Bosch en op de laatste dag een bezoek aan Rotterdam. In de haven van Rotterdam lag de ‘Britannia’. Aan boord bood het Engelse koningspaar een afscheidsdiner aan.