21-07-2018 Deze zomer gaan voor de derde keer op rij de deuren van Paleis Noordeinde en van de Koninklijke Stallen open voor publiek. Eén van de meest opvallende zalen, de Indische Zaal, opende ruim een eeuw geleden ook al zijn deuren. Deze volledig met hout gedecoreerde zaal was een geschenk van de bevolking van Nederlands-Indië ter gelegenheid van het huwelijk van koningin Wilhelmina met prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin in 1901. Tegenwoordig fungeert de Indische Zaal als ontvangstkamer voor kleine gezelschappen.
Groots Plan
Ingenieur Louis Jean Chrétien van Es presenteerde de tekeningen voor een Indische Zaal op 31 oktober 1901 aan het speciaal voor het geschenk in Indië gevormde Centraal Comité. Daarbij ging hij uit van een vertrek van 25 meter lang, 7 meter breed en 15 meter hoog. Hoewel Van Es al toegaf dat de aan te wijzen ruimte in het paleis vermoedelijk niet deze afmetingen zou bereiken, werd het hiermee wel duidelijk dat het geschenk groots en kostbaar zou moeten worden. Het was vervolgens aan de intendant van het paleis om een geschikte ruimte te vinden. Koningin Wilhelmina had eerst de schilderijengalerij geopperd. Ook de daaronder gelegen galerij werd overwogen. Maar uiteindelijk werd gekozen voor de Japanse Zaal en de Salon de Service op de begane grond die samengevoegd zouden worden. Het formaat van het geschenk moest dan wel teruggebracht worden tot een ruimte van 13,60 meter lang, 5,05 meter breed en 7 meter hoog.
Uniek Ontwerp
Nederlands-Indië kent een rijke diversiteit aan culturen en Van Es zag in dat “van een bepaalden Indischen stijl geen sprake kan zijn”. Daarom koos hij bij zijn ontwerp voor motieven uit de Javaans hindoe-boeddhistische traditie en eigentijdse Javaanse beeldsnijkunst. De zaal moest de aanblik krijgen van de voorzaal van een Indisch paleis. Tegenover de ramen werden twee deuren aangebracht die “indien ze geopend konden worden, zouden leiden naar het inwendige van het gebouw, voor geen gewoon bezoeker toegankelijk”. De beelden houden de wacht. De betimmering werd in djatihout uitgevoerd. Bij de bezichtigingen in 1907 hield Van Es een voordracht waarin hij een uitvoerige beschrijving van de zaal gaf.
De uitvoering
In een speciaal voor dit doel ingerichte werkplaats in Batavia kwamen vaklieden samen om aan de fijne decoraties in de betimmering te werken. Zij hebben er twee jaar over gedaan om het rijk gedecoreerde houtsnijwerk te maken. Alleen het plafond al bestaat uit meer dan duizend losse onderdelen. Om scheuren als gevolg van werking van het hout te voorkomen zijn de delen in lagen op elkaar gestapeld. Er werden geen spijkers gebruikt, sponningen zorgden ervoor dat de losse onderdelen niet zouden wegschuiven. Uit een lijst die koningin Wilhelmina op haar verzoek kreeg toegestuurd, blijkt dat er 58 Javaanse beeldsnijders en een hoofdopzichter aan de betimmering van het geschenk gewerkt hebben. Bij de betimmering en meubilering waren ook andere delen van de Indonesische archipel betrokken. In de lijst van betimmering en meubilering staat precies aangegeven welk deel van de archipel zorg had gedragen voor de verschillende werkzaamheden.
Aanbieding
Op 14 november 1906 schreef de oud-gouverneur-generaal jhr. Carel Herman Aart van der Wijck namens het Centraal Comité tot vervaardiging van het Indische geschenk aan de particulier secretaris van de koningin dat de Indische Zaal gereed was. Op 18 december werd deze aangeboden aan koningin Wilhelmina en prins Hendrik. Meteen diezelfde avond nog mocht het gehele personeel van de hofhouding de zaal bezichtigen.
Openstelling
Wilhelmina vond het belangrijk dat de bijzondere zaal zo veel mogelijk bekendheid kreeg. Bij de aanbieding was een journalist van de Javabode uitgenodigd en zij vroeg de voorzitter van het Comité, de heer Boetje, ‘Haren dank voor dat geschenk in de warmste bewoordingen aan Indië over te brengen, Hare hooge ingenomenheid daarmede te doen kennen en wel te zorgen dat een en ander zooveel mogelijk overal en aan een ieder aldaar bekend worde’. Er werden foto’s gemaakt om in de tijdschriften ‘Eigen Haard’ in Nederland en ‘Bintang Hindia’ in Indië te laten verschijnen. In het voorjaar van 1907 nodigde zij verschillende groepen uit het politieke, culturele en wetenschappelijke leven uit om de zaal te bezichtigen.
Indische geschenken
In de vitrines in de Indische Zaal bevinden zich geschenken van Indische vorsten, die in de loop der tijd aan leden van het Koninklijk Huis zijn aangeboden, zoals de Indische waaier van koningin Wilhelmina, het beeld van Bhagawan Wrehaspati, en de gouden rammelaar van prinses Beatrix. Ook andere Indische huldeblijken voor het huwelijk van koningin Wilhelmina en prins Hendrik hebben een plaats gekregen in de vitrines in de Indische Zaal. Zo besloot West-Sumatra zelf een huldeblijk aan te bieden. Het geschenk moest de Minangkabause cultuur weergeven en werd vormgegeven in miniatuurhuizen van zilversmeedwerk uit Kota Gadang. Ook de tekeningen van de huizen zijn bewaard gebleven in de archieven van de Koninklijke Verzamelingen. Niet alle geschenken konden tentoongesteld worden in de vitrines. Toen koningin Wilhelmina in 1909 van de stadhouder van Karangasem (Bali) een aantal kostbare weefsels kreeg, werd door ingenieur Van Es een djatihouten kist ontworpen speciaal om het geschonken textiel in te bewaren. De kist staat nog altijd in de Indische Zaal.
