01-03-2021 Tot de deuren van de musea weer open mogen, wacht in het Fries Museum de prachtige tentoonstelling Haute Bordure op de eerste bezoekers. De expositie over borduurwerk in de Nederlandse mode met ruim 150 kledingstukken en accessoires beslaat een periode van vier eeuwen, beginnend met een met gouddraad versierde schoen uit 1620 tot aan hedendaagse creaties van Viktor en Rolf, Claes Iversen en Jan Taminiau. Deze grote tentoonstelling met verschillende bruiklenen uit de Koninklijke Verzamelingen is te zien tot en met 18 juli 2021.
Versieren met borduurwerk
Sinds mensenheugenis worden kledingstukken en zachte objecten versierd met naald en garen. De verschillende steken, patronen, garens en soms ook kralen of pailletten geven de kledingstukken en objecten een uniek en rijk karakter. Er kunnen wel honderden uren nodig zijn voor het verfraaien van één kledingstuk. In het midden van de negentiende eeuw werd de borduurmachine uitgevonden, maar het handwerk is daarnaast blijven bestaan. De laatste jaren is er duidelijk sprake van een herwaardering voor het ambacht. Dit is goed terug te zien in het werk van de Nederlandse couturier Jan Taminiau.
Avondjurken van vier koninginnen
De ontwikkelingen op het gebied van borduurwerk in de mode van de afgelopen honderd jaar worden mooi geïllustreerd aan de hand van de avondjurken van vier koninginnen. Geplaatst naast elkaar zien de bezoekers duidelijke verschuivingen in het modebeeld, het ambacht en de persoonlijke smaak.
Premet
De oudste japon is van koningin Wilhelmina met geborduurde bloemmotieven en rocaillevormen. Van de rijk geborduurde stof werd eerst een andere japon gemaakt, waarin de koningin te zien was op haar staatsieportret van 1912. Tegenwoordig is het gehele middenpand van een met kraaltjes versierde zijden crêpe. In deze, door het Franse modehuis Premet aangepaste, vorm droeg de koningin de jurk vermoedelijk rond haar vijfentwintigjarig regeringsjubileum in 1923.
Maison Linette
Waar de rijk geborduurde stoffen van de officiële japonnen van de koninginnen Emma en Wilhelmina nog vaak afkomstig waren uit Frankrijk, bestelde koningin Juliana veel van haar kleding bij Maison Linette in Den Bosch. Dat geldt ook voor de mouwloze jurk die te zien is in het Fries Museum. De japon, met een motief van ijskristallen, werd voor het eerst gedragen tijdens een winters regeringsdiner ter gelegenheid van het aanstaande huwelijk van prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven. Ook prinses Beatrix bestelde in haar jonge jaren geregeld bij Caroline Bergé-Farwick, de eigenaresse van Maison Linette. Met name rond haar huwelijk werd hier een grote bestelling geplaatst. Maison Linette was niet alleen verantwoordelijk voor de trouwjurk en huwelijksreisgarderobe van de prinses. Ook leverde zij de jurken van de bruidsmeisjes en galajurken van koningin Juliana en de prinsessen Irene en Margriet. Uit dezelfde periode stamt de galajapon die de prinses droeg op de vooravond van haar huwelijk, tijdens een diner in het Amsterdamse Hilton Hotel. De basis van de met bloemen versierde stof is machinaal geborduurd in een patroon dat gaandeweg steeds rijker en voller wordt, ook wel degradé genoemd. Met de hand zijn tot slot kralen en glasparels aan het machinale borduurwerk toegevoegd.
Jan Taminiau
De vierde japon, gedragen door koningin Máxima, is een ontwerp van Jan Taminiau en hierin speelt het handwerk juist een hoofdrol. Deze zijden organza japon droeg de koningin voor het eerst op Prinsjesdag in 2015 en voor de jurk werd Taminiau geïnspireerd door het behang van de Japanse Zaal van Paleis Huis ten Bosch. Op de japon is met de hand een paradijselijk tafereel geschilderd met bloemen en kraanvogels. Dit schilderwerk is verder versierd met verschillende kraalsoorten en borduurtechnieken zoals broderie d’art, handsteken en cannetille borduur.
bordurende koninginnen
De koninginnen tonen een duidelijke liefde voor het arbeidsintensieve ambacht in hun kleding. Maar het borduren werd ook door meerdere koninginnen zelf beoefend. Zo borduurde koningin Emma met de jaren vele uiteenlopende stukken, waarbij ze gebruikmaakte van diverse technieken en materialen. De parasol met roze en lila bloemen was een creatie voor haar dochter Wilhelmina en voor haar kleindochter Juliana borduurde ze prentenboeken. Een ander voorbeeld van haar werk is het met bloemen geborduurde avondtasje dat momenteel te zien is in de tentoonstelling.
Borduurwerk in de collectie
Naast de voor deze tentoonstelling in bruikleen gegeven objecten, zijn er nog vele andere bijzondere en soms ook heel oude objecten met borduurwerk opgenomen in de collecties van de Koninklijke Verzamelingen. Vermoedelijk is het vroegste geborduurde object in de collectie een met zilverdraad en diverse kleuren zijde geborduurde heuptas uit het bezit van koning-stadhouder Willem III. Een ander bijzonder accessoire versierd met borduurwerk is het valhoedje van de jonge stadhouder Willem V. Dit soort ‘helmpjes’ beschermden in de achttiende eeuw de hoofden van peuters die leerden lopen.
Kleding met borduurwerk
Ook zijn er nog talloze voorbeelden van met borduurwerk versierde kleding in de collectie van de Koninklijke Verzamelingen, waarvan er enkele staan opgesteld in de museumzaal van het Koninklijk Huisarchief. Dit geldt bijvoorbeeld voor de galajapon die koningin Emma droeg ter gelegenheid van het huwelijk van haar zuster, maar ook voor het historiserende verkleedkostuum van de jonge Wilhelmina en het inhuldigingskostuum van koning Willem I.
