07-06-2020 Ter gelegenheid van 400 jaar Delfts aardewerk en als ode aan de Brits-Nederlandse vriendschap presenteert Kunstmuseum Den Haag dit jaar een verhaal over Oranje op blauwwit, over fragiele diplomatie en glorieuze grandeur. Topstukken van onder andere Hampton Court Palace, het V&A en het Rijksmuseum ondersteunen het verhaal van koning-stadhouder Willem III en zijn vrouw Maria II Stuart die met hun interesse voor het blauw-witte aardewerk een omvangrijke verzameling aanlegden van “Koninklijk Blauw”. Ook de Koninklijke Verzamelingen zijn met verschillende bruiklenen op deze bijzondere tentoonstelling vertegenwoordigd.
Het ontstaan van Delfts Blauw
Tot aan het begin van de achttiende eeuw werden uitsluitend in China en Japan voorwerpen uit porselein vervaardigd, die via de VOC-handel hun weg vonden naar de welgestelden in Europa. In Europa kon toen nog geen porselein worden vervaardigd, maar plateelbakkers probeerden in grover en donkerder aardewerk, het gewilde porselein zo goed mogelijk na te maken. Decors werden aangebracht op een witte tin-glazuur ondergrond en voor de voorstellingen en decoraties lieten de schilders zich inspireren door de Japanse en Chinese voorbeelden. Verschillende steden fabriceerden dit type aardwerk, maar vooral Delft wist zich te onderscheiden. Het ‘Delffs Porcelijn’, zoals het genoemd werd, was geliefd in de Republiek en ver daar buiten. In de tweede helft van de zeventiende eeuw werden getalenteerde kunstenaars aangetrokken voor het vervaardigen van de mooiste decoraties. Fabrikant De Grieksche A maakte onder leiding van Samuel van Eenhoorn verfijnde schilderingen in Kangxi-stijl.
Koninklijk blauw voor Willem en Maria
Koning-stadhouder Willem III en zijn vrouw Maria II Stuart hadden grote belangstelling voor architectuur, interieurs en tuinen en lieten voor hun Nederlandse en Engelse paleizen de fraaiste creaties vervaardigen, veelal naar ontwerp van architect Daniël Marot. Bij de Grieksche A bestelde de koningin onder meer imposante tulpenpiramides van Delfts aardewerk. Haar bestellingen inspireerden velen tot de aanschaf van vergelijkbare producten uit Delft en gaven daarmee een belangrijke impuls aan de productie en (inter)nationale populariteit van het product.
De komst van concurrerende producten
Nadat de Duitse scheikundige Johann Böttger in 1709 het recept voor porselein ontdekte, werd de eerste Europese porseleinfabriek geopend in Meissen. Een vroeg voorbeeld van dit Europese porselein bevindt zich in de Koninklijke Verzamelingen. Dit reisservies met chinoiserie-voorstellingen werd in 1725 speciaal vervaardigd voor Maria Louise van Hessen-Kassel.
Doordat in China en Japan de productie van porselein voor de Europese markt toenam en ook de vraag naar het sterkere Europese porselein groter werd, nam het Delfts aardewerk vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw in populariteit af. Ondertussen werd in Engeland een sterker en witter aardewerk ontwikkeld. Dankzij het hoogwaardige creamware van Josiah Wedgwood werd het Engelse roomkleurige aardewerk bijzonder geliefd. Dit alles tezamen zorgde ervoor dat in 1795 nog maar tien van de eens dertig Delftse fabrieken in bedrijf waren. Onder deze tien bevond zich ook De Porceleyne Fles.
Delfts Blauw vandaag de dag
In 2017 leverde De Porseleyne Fles het nieuwe Delfts blauwe staatsservies Blossom Panache. Dit servies siert sindsdien de tafels tijdens grote officiële diners die de koning namens Nederland aanbiedt. Met de bestelling bij De Porceleyne Fles is bewust gekozen voor een Nederlands product. In tegenstelling tot het ‘Delffs porcelijn’ van aardewerk uit de tijd van Willem en Maria is het Blossom Panache wel van porselein, dat in Delft, deels via transfers en deels handmatig, is gedecoreerd. Aan het definitieve ontwerp ging een lang creatief proces vooraf. Gekozen werd voor een modern ontwerp in blauw-wit waarbij alle verschillende onderdelen een ander decor kregen, met terugkerend in de decoraties: boeketten met daarin oranjebloesem en oranjeappeltjes,het monogram van de koning en koningin en de ijsvogel. De ijsvogel verwijst naar Willem van Oranje en zijn lijfspreuk: “Saevis tranquillus in undis”, dat vrij vertaald betekent: ‘rustig te midden van de woelige baren’.
Delfts Blauw als inspiratie
De patronen en kenmerkende kleuren van het Delfts blauw dienen ook vandaag de dag als inspiratie voor kunstenaars. Zo liet modeontwerper Jan Taminiau zich voor het borduurwerk van de koningsblauwe inhuldigingsjapon van koningin Máxima inspireren door de motieven. Een nog recenter voorbeeld is de wandbespanning van de Blauwe Salon in Huis ten Bosch. Het kunstenaarsduo Maurice Scheltens en Liesbeth Abbenes maakte gebruik van voor de koning en koningin betekenisvolle objecten, verschillende Delfts blauwe voorwerpen en vele losse bloemen. Met uitgeprinte foto’s maakte het duo stillevens voor op de wandbespanning. In de stillevens zijn verschillende objecten uit de Koninklijke Verzamelingen te ontdekken. Ook is een bijzonder stel vazen afgebeeld uit de collectie van het Kunstmuseum Den Haag. De vazen hebben de vorm van het voor het Delfts blauwe aardewerk zo belangrijke echtpaar Willem en Maria. Ter gelegenheid van de tentoonstelling Koninklijk Blauw maakte het kunstenaarsduo een nieuw werk en het ontwerp voor de omslag van de catalogus met wederom een hoofdrol voor Willem en Maria in blauw-wit.
Van 01 juni 2020 t/m 22 november 2020 te zien in het Kunstmuseum Den Haag
