17-05-2018 Op 24 mei bezoeken koning Willem-Alexander en koningin Máxima Kasteel Vianden waar de, speciaal voor het staatsbezoek, samengestelde tentoonstelling ‘Relations: The Nassaus and Luxembourg’ wordt geopend. Op het moment van de opening zijn wij getuige van levende geschiedenis. In 1255 legden de stamvaders van de koning en de groothertog de basis voor de ontwikkeling van de Nassause dynastie in de Prima Divisio. Nu, ruim 750 jaar later, staan koning Willem-Alexander en groothertog Henri als staatshoofden én hoofden van beide vorstelijke Huizen voor deze bijzondere delingsakte.
IN HET SPOOR VAN NASSAU
In de twaalfde eeuw bouwden de graven van Nassau hun dynastie binnen het Duitse Rijk uit. Toen in 1251 Hendrik II de Rijke overleed, ging het graafschap Nassau over naar de twee oudste zonen, Walram II en Otto I. In 1255 lieten de twee broers in een delingsakte, de Prima Divisio, het gebied verdelen met de rivier de Lahn als scheidslijn. Otto, stamvader van het Nederlandse Koninklijk Huis, kreeg de ene helft van het graafschap Nassau, het gebied ten noorden van de rivier, met Dillenburg, Siegen, Beilstein, Dietz en Hadamar. Walram kreeg het zuidelijke deel van het graafschap met Weilburg als belangrijke plaats. Walram is de stamvader van het Huis Nassau-Weilburg dat in 1890 het Groothertogdom Luxemburg ‘erfde’.
GRAAF VAN VIANDEN
Maar ver voordat Luxemburg onder de Walramse tak ging vallen, maakte de kleinzoon van Otto I al kennis met Luxemburg. De dochter van de graaf van Vianden, Adelheid, trad in 1333 in het huwelijk met Otto II van Nassau-Dillenburg. Het graafschap, dat zich uitstrekte over een deel van het huidige Luxemburg, ontleende zijn naam aan de stad Vianden met het indrukwekkende kasteel op de rotsen. Door vererving kwam het Graafschap van Vianden in 1417 in bezit van de Nassaus via de nakomelingen van Otto II en Adelheid. Willem van Oranje erfde het graafschap Vianden van zijn neef René van Chalon en nadien waren de stadhouders ook graven van Vianden.
HUWELIJK
500 jaar na de Prima Divisio werden de banden tussen de Walramse en de Ottoonse linies versterkt. Carolina, de dochter van stadhouder Willem IV, trouwde in 1760 met Karel Christiaan van Nassau-Weilburg uit de Walramse tak. Hij was één van de leidende krachten achter een hernieuwd familiecontract, de 'Akte van Erfvereniging’. Hierin werd bepaald dat de Walramse en Ottoonse lijn elkaar zouden opvolgen indien één van beide takken in de mannelijke lijn zou uitsterven. Dit zou bepalend zijn voor de geschiedenis van Luxemburg. Bovendien waren de kinderen van Carolina en Karel Christiaan niet alleen voorouders van de huidige groothertogen van Luxemburg, maar ook van Emma, de tweede vrouw van koning Willem III.
KONINKRIJK ÉN GROOTHERTOGDOM
Toen onder Napoleon Bonaparte in 1795 de Franse troepen de Nederlanden binnenvielen en stadhouder Willem V met zijn gezin naar Engeland vluchtte, werden alle bezittingen van de Oranjes ingenomen. Tijdens de ballingschap veroverde Napoleon ook de Duitse gebieden van de stadhouder. Na de beëindiging van de Franse bezetting in 1813 werd de zoon van Willem V als 'soeverein vorst’ ingehaald op het strand van Scheveningen. Al gauw bleken Napoleons dagen geteld en moest het geplunderde Europa opnieuw worden ingericht. De grensonderhandelingen vonden plaats tijdens het Congres van Wenen. Na stevige onderhandelingen tussen de vorsten van de vier grote mogendheden Groot-Brittannië, Pruisen, Oostenrijk en Rusland en alle bekende Europese staatslieden werden de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden verenigd. Pruisen had zijn zinnen gezet op de Nassause gebieden in Duitsland, maar in ruil daarvoor mocht de Koning der Nederlanden het Groothertogdom Luxemburg in een personele unie ook tot zijn bezittingen rekenen. De eerder genoemde ‘Akte der Erfvereniging’ werd van toepassing verklaard op Luxemburg.
SCHEIDING TUSSEN NEDERLAND EN BELGIE
Ruim vijftien jaar later veranderde de situatie. België werd in 1831 feitelijk onafhankelijk. Bij deze scheiding werd het Groothertogdom Luxemburg opnieuw verdeeld. Het westelijke deel van Luxemburg werd op de Conferentie van Londen aan het nieuwe Koninkrijk België toegewezen. Nederland kreeg ter compensatie een stuk van Limburg toegewezen. Het Verdrag van Londen werd pas op 18 april 1839 getekend. Niet lang daarna deed koning Willem I afstand van de troon. Zijn zoon Willem II werd op 28 november 1840 Koning der Nederlanden én Groothertog van Luxemburg.
STADHOUDER
Na het overlijden van koning Willem II in 1849 volgde koning Willem III hem op. De koning stelde begin 1850 zijn broer Hendrik ‘de Zeevaarder’ aan tot stadhouder van Z.M. de Groothertog van Luxemburg met de woorden “in het Groothertogdom zelve een Vertegenwoordiger te hebben, die, Ons onbepaaldst vertrouwen genietende, Ons zal kunnen bijstaan, om meer van nabij te waken voor het voldoen aan de billijke wenschen en de wezenlijke behoeften, en te begunstigen de ware belangen des Lands, om de eensgezindheid tusschen de constitutionele magten te handhaven, de eenheid van handelen der Regering te verzekeren, en de regten Onzer Kroon en die van het Land te bewaren”. Prins Hendrik en vooral zijn vrouw, Amalia van Saksen-Weimar-Eisenach, waren bijzonder geliefd in Luxemburg. De stadhouder nam zijn taak serieus en stelde de belangen van het groothertogdom voorop.
HET EINDE VAN DE PERSONELE UNIE
Koning Willem III had na het overlijden van zijn drie zonen geen mannelijke erfgenamen meer. De Nederlandse Grondwet bepaalde dat wanneer er geen “mannelijke nedergaande lijn uit den laatsten Koning bestaat, de oudste nedergaande vrouwelijke lijn [erft]”. Luxemburg volgde echter de ‘Akte van Erfvereniging’ uit 1783, dat uitging van de Salische wet. Volgens die wet kwam een vrouw niet in aanmerking voor de erfopvolging zolang er in één van beide takken een mannelijke opvolger beschikbaar was. Prinses Wilhelmina kon dus bij het overlijden van haar vader in Nederland de troon bestijgen. Maar in Luxemburg moest volgens de erfvereniging worden teruggegrepen naar de Walramse linie. In dit geval was dat hertog Adolf van Nassau-Weilburg, een oom van koningin Emma. Op 10 december 1890 legde hij de eed af als Groothertog van Luxemburg.
STAATSBEZOEKEN
Vanaf toen ging het Groothertogdom Luxemburg verder als zelfstandige staat. De nakomelingen uit de Walramse tak, uit Luxemburg, onderhielden de sterke banden met de vorsten van Nederland, de nakomelingen van de Ottoonse tak. Zo vond er in 1930 een officieel bezoek plaats van groothertogin Charlotte en haar man prins Felix van Luxemburg. Ze kwamen per trein naar Nederland en werden ontvangen door koningin Wilhelmina, prins Hendrik en prinses Juliana. In een calèche ging de reis verder naar Paleis Het Loo. Verschillende staatsbezoeken volgden. Toen koningin Beatrix in 1980 was ingehuldigd als Koningin der Nederlanden, werd Luxemburg de bestemming van haar eerste staatsbezoek. Ook koning Willem-Alexander en koningin Máxima brachten snel na de inhuldiging een kennismakingsbezoek aan het groothertogdom. Nu, vijf jaar later, zal het staatsbezoek wederom aandacht geven aan de historische banden tussen de twee linies van Nassau.
