Nederlandse stadhouderlijke en koninklijke verblijven zijn er in alle vormen en maten, van huizen en kastelen tot “echte” paleizen. Zo’n gebouw kan als jachtslot of stadhuis gebouwd zijn, of diende van meet af aan als paleis. Sommige gebouwen vervullen nog steeds een paleisfunctie, andere hebben inmiddels een nieuwe bestemming gevonden.

 
Paleis Noordeinde
 

DROOMKASTELEN

Van enkele paleizen bestaan alleen nog afbeeldingen of een schaalmodel, omdat het gebouw al lang geleden is gesloopt. Er is zelfs een Nederlands paleis dat slechts op papier bestaat en nooit is gerealiseerd.

Zorgvliet
 
Paleis Het Loo

Relatief indrukwekkend

Voor de tsarendochter Anna Paulowna, gewend aan de keizerlijke residentie Pavlovsk, het buitenverblijf Tsarskoje Selo in de stad Poesjkin en het Winterpaleis in Sint-Petersburg, zullen Paleis Kneuterdijk en Paleis Soestdijk uiterst bescheiden behuizingen zijn geweest. Maar wie nu Koninklijk Paleis Amsterdam of Paleis Het Loo in Apeldoorn bezoekt, kan onder de indruk raken van de schaal en de inrichting van die paleizen, om nog maar te zwijgen over de tuinen van Het Loo.

 
Stadhouderlijk Kwartier
Stadhouderlijk Kwartier Willem V
 

Stadhouderlijk kwartier

In 1585 werd het Stadhouderlijk Kwartier op het Binnenhof in Den Haag de ambtswoning van stadhouder prins Maurits, dienaar van de Staten van Holland. De Staten bleven eigenaar van en verantwoordelijk voor de gebouwen, ook gedurende de ambtsperioden van latere stadhouders. Tijdens een verbouwing voor de laatste stadhouder, prins Willem V, werd de balzaal gebouwd, die tot in de 20ste eeuw dienst zou doen als vergaderzaal voor de Tweede Kamer.

 
Familieportret Willem II

Zuidelijke Nederlanden

Als koning Willem I in de Zuidelijke Nederlanden verbleef, stonden hem paleizen in Brussel en Laken ter beschikking. Zijn zoon, de latere koning Willem II, bewoonde met zijn gezin een stadspaleis in Brussel en beschikte daarnaast over het buiten Tervuren.

Luxemburg

De Nederlandse koningen waren tevens groothertog van Luxemburg. In 1850 benoemde koning Willem III zijn broer Hendrik tot stadhouder van dit groothertogdom. Naast kasteel Walferdange beschikte hij in Luxemburg over Slot Berg bij Colmar. Tegenwoordig is dit de hoofdresidentie van de groothertog van Luxemburg.

Kasteel Berg
 

Paleis Kneuterdijk

Naast de bekendere Nederlandse paleizen neemt Paleis Kneuterdijk een bijzondere plaats in. Het 17de-eeuwse stadspaleisje werd in 1816 verbouwd tot verblijf voor de Prins van Oranje en zijn Russische vrouw Anna Paulowna. Voor Anna werd een Russische kapel ingericht. De kunstverzameling van de prins, de latere koning Willem II, kreeg onderdak in de Gotische Zaal die verrees achter paleis Kneuterdijk, tegenover Paleis Noordeinde.

Russische Kapel
Portret Willem II
Gotische zaal
 
Waaier paleizen
 
Huis De Pauw

Zomerverblijven

In de zomer zocht men rust, verkoeling en andere genoegens in verblijven buiten de stad. Koning Willem III kwam graag en vaak op Het Loo. Daar werd gemusiceerd, gejaagd en valkerij bedreven. Ook koningin Wilhelmina was gehecht aan het Loo, waar ze de laatste jaren van haar leven permanent woonde. Prins Frederik verbleef ’s zomers met zijn gezin in Huis de Paauw op de Horsten in Wassenaar en na het overlijden van koning Willem III gebruikte koningin Emma Paleis Soestdijk vaak als zomerresidentie.

 

Tuinen

Veel koninklijke verblijven waren omgeven door parken en tuinen, door bekende (tuin)architecten ontworpen. Afhankelijk van de ontstaansperiode zijn de tuinen formeel of bijvoorbeeld in Engelse landschapsstijl aangelegd. In de tuinen konden de bewoners en hun gasten genieten van mooie zichtlijnen of zich juist laten verrassen door wisselende gezichten op verleidelijk slingerende paden

Huis ter Nieuwburg
Tuin Paleis Kneuterdijk

Op sloten en vijvers kon men spelevaren, schaatsen en vissen. Moestuinen en fruitbomen leverden verse groenten en fruit, kassen en oranjerieën zelfs exotische vruchten als ananas. Soms was er een hertenkamp, duifhuis of fazanterie op het terrein. Voor de auto zijn intrede deed, waren stallen en koetshuizen natuurlijk onmisbaar.